Əgər Çaldıranda Şah İsmayıl Qalib Gəlsəydi...

[Achilles_]

Yoldaşlar, bu yazını təsadüfən oxumuşam. Çox istərdim sizlər də oxuyasız, sonra müzkirə eliyək;

ÇALDIRAN SAVAŞI ÜZƏRİNƏ DÜŞÜNCƏLƏR VƏ İNCƏLƏMƏLƏR

Tarix elmi ilə ilgilənən iki aktiv sahə mövcuddur: 1- Historioqrafiya, 2- Historiologiya.

Historioqraflar (olay yazarları) hadisələrin baş verdiyi zamanda yaşarlar. Historioloqlar (tarixşünaslar) sonrakı əsrlərdə, özəlliklə bir tarixi sürəc nəticələndikdən sonra incələmə ilə məşğul olarlar.

Bu üzdən də tarixşünas historioqrafların yazdıqlarını ağıl məhkəməsində yarqılayıb sorqulaya biləcəksəlahiyyətə sahibdir.

Historioqraflar “bu hadisə niyə oldu?” deyə sormazlar, ancaq historioloqlar hadisəni səbəb-nəticə arasındakı bağları incələyərək tarixi dialektik sürəcində durumu sorqularlar.

Tarixşünaslar hadisənin baş verdiyi zamanda yaşarlarsa, hakim siyasət tərəfindən öldürülərlər. Səfəvi dövlətinin quruluşu, çöküşü və doğurduğu nəticələr ortada olduğu üçün onu historioloji (tarixşünaslıq) ölçüləri ilə incələmək mümkündür.

Tarixşünasın da amacı bundan ibarət olmalıdır, yoxsa historioqrafların yazdığı nəqli tarixi hər kəs önünə qoyub oxuya bilər. Hər oxuyana da tarixşünas deyilməz.

Tarixşünas olayların incələnməsi və günümüzlə bağlantısı baxımından oxucunun ağlında onu düşündürəcək soru işarəti yaratmalıdır.

Çaldıran savaşı və Səfəvi dövlətinin kimliyi üzərinə belə bir yöntəmlə yanaşmaq mümkündürmü?

Toplumların kollektiv və tarixi şüuraltını incələyən Yunq və Adler kimi psixoloq alimlərə görə, hər min ildə xalqların ortaq şüuraltında dəyişikliklər ortaya çıxar.

Lakin şüuraltı dəyişikliyi din və məzhəb dəyişimi ilə daha qabarıq biçimdə meydana gələrək davranışlarda özünü göstərər.

Məsələn, Səfəvilərə qədər bizim millət Dədə Qorqud nağıllarını oxuyardı, Səfəvilərdən sonra məzarları ziyarət edən, başına döyüb ağlayan fərqli bir xalq ortaya çıxdı.

Səfəvi dövlətinin quruluşu ilə böyük soyqırımlar nəticəsində xalqımız məzhəb dəyişikliyinə məruz qaldı.

Bu dəyişiklik nəticəsində onun davranışlarında, amaclarında və tarixi kimliyində köklü dəyişiklik ortaya çıxdı. Çünkü xalqları ortaqlaşdıran ortaq inanc sistemidir. İnanc dəyişimi ilə bir xalq özünə yabancılaşa bilir və bunu son 500 illik tariximizdə görmüşük.

Tarixi durumları incələrkən şübhəsiz ki, onun aparıcı şəxsiyətlərini ilk öncə araşdırmaya tabe tutmaq gərəkdir.

Kimdir Şah İsmayıl?

Bir doğma və dörd ögey qardaşı olan (Bax: Əhsən-üt təvarix, 2-ci cild, Hazırlayan Əbdülhüseyn Nəvai,Əsatir yayınları, s. 907.)

İsmayıl kimdir? Nədən özündən böyük dörd qardaşı haqqında heç bir məlumat yoxdur?

Gerçəkdən tarixə daxil edilən İsmayıl Heydərin oğludur, yoxsa onu da digər beş qardaşı kimi öldürüb İran-Sasani dövlətini qurmaq üçün başqa birini “Mehdi” axtaran qızılbaşlara təqdim etmişlər?

Nədən beş qardaş haqqında əsla bilgi yoxdur?

Tarixə gətirilən saxta İsmayıl deyil də, gerçək İsmayıl isə, o zaman heç bir dövlətçilik təcrübəsi olmayan bu uşağı pərdə arxasından idarə edənlər kim idi?

Bu suallara cavab vermək gerçək tarixçinin əsas işi olmalıdır. Lakin Səfəvilərdən sonra həm Azərbaycanda və həm də İranda türklər öz tarixi köklərindən, Dədə Qorqud kültüründən köklü şəkildə ayrılaraqpirpərəst, məzar ziyarətçisi, Allahın dışında imamdan, imamzadalardan imdad umanlar yığınına dönüşdülər. Bu həyat biçimini davranışlarına dönüşdürən xalqın aydınları və tarixçiləri doğruları bulmaqda zorlanacaqlar. Onların ön yarqıları, Səfəvi həyat şəklini ataraq tarixi doğruları anlaya bilmələri asan deyildir. Bunun üçün güclü bilgi, fədakarlıq və tarixi aydınlatma kimi bir missiya gərəkməkdədir.

İslamdan sonrakı türk tarixində bir çox savaşlar olmuş. Qaraxanlılar-Qəznəvilər, Qəznəvilər-Səlcuqlar, Teymur-Osmanlı, Bayındırlı-Osmanlı savaşları çox məşhurdur.

Ancaq nədən Çaldıran savaşı Türk-İslam tarixini bu qədər dərindən təsirləndirmişdir? Bəziləri bunu türklərin bir-biri ilə qardaş savaşı kimi, bəsit təriflərlə anladırlar, sanki əvvəlkilər türklər arasındakı savaşlar deyilmiş! Çünkü daha öncəki savaşların heç biri din və məzhəb zəminində deyildi. Yalnız Şah İsmayılın Türküstan və Çaldıran savaşları məzhəb savaşları üzərinə idi.

Şübhəsiz ki, 14 yaşında bir çocuğun din bilgisi də yetərli ola bilməzdi. Sadəcə olaraq, Səfəvilik özündən daha öncə mövcud olan fars milliyyətçiliyinin milli-siyasi, dini təcrübələri üzərinə qurulurduvə pərdə arxasındakı şüubiyyə amilləri bir çocuğu “Mehdi” olaraq görən Anadolu qızılbaş gücünü İrani-Sasani kimliyi diriltmək üçün istifadə etdi.

Şah İsmayıl Şahnamənin nostalji bilgiləri və epik-estetik veriləri əsasında tərbiyə edilmişdi. Şahnanmədə ərəb-türk düşmənliyi təlqin edilməkdədir. Möhtəşəm Sasani ölkəsindən ərəb-türk yığınını söküb atmaq gərəkirdi. Şahnamənin sırf bu verilərinə görə, Təbrizdə, Ərdəbildə, Heratda Şah İsmayıl türk soyqırımı gerçəkləşdirdi.

Daha sonra da Şah İsmayıl və sonra da oğlu Təhmasib Heratdan gətirtdiyi rəssam Behzadın rəisliyində bir idarə heyəti quraraq Şahnaməni yenidən yazdırtdi.

Türkləri daha sərt şəkildə aşağılayan beytləri əsərə artırdılar, yəni Şah İsmayıl Çaldıran intiqamını Şahnaməni yenidən yazdıraraq türklərdən aldı, öylə bir intiqam ki, İran coğrafiyasında yaşayan türklər çox əzik duruma düşürüldülər.

Gümüzdə bu əsər “Təhmasib Şahnaməsi” adı ilə mövcuddur. Türk tarixinin yönü ta əzəldən Şərqdən Qərbətərəf olmuşdur. Qərbdən Şərqə dönüş yazıb-oxuması olmayan qızılbaş kütləsi timsalında bir istisna təşkil etməkdə idi.

11-ci əsrdən başlayaraq Anadoluya yerləşən türklər sünni-ələvi olaraq İslam anlayışı içinə girmişdilər. Sünnilər əkinçiliyə keçərək torpağa bağlanmış və vətənə sahib olmuşdular.

Ələvilər köçəri yaşadıqları üçün torpağa bağlılıqları yox idi. Onlar inancları gərəyi hər tərəfə toplu şəkildə gedə bilərdilər. Digər tərəfdən Osmanlının devşirməçi politikası və türkləri aşağılayan tutumu özlüyündə dövlətə qarşı savaşmaq üçün ideoloji zəmin hazırlayırdı.

Osmanlı yönətimində “ətraki-biidrak” (geri zəkalı türk) aşağılamasından bezmiş olan türklər başqa bir dövlət çatısı altında rahatlıq arama arxasıncaydılar. Bütün bu olaylar Səfəvi dövlətinin quruluşuna gətirib çıxarırdı. Yəni 9-16 əsrlər arasındakı fars milliyyətçiliyinin siyasi, ədəbi, fikri çalışmaları ilə Osmanlıdakı küskün türklərin sosial psixolojiləri uyum və ahəngdarlıq içinə girmişdi. Qızılbaşlarda durumu sorqulayacaq bilgi və tarixi təcrübə mövcud deyildi, onlar “İsmayıl vəliullah”a inanmışdılar.

Qzılbaşların Azərbaycanda qətllər törətməsi çox asan idi. Çünkü şəhər həyatının nə olduğunu bilmir və Təbrizdə yüzillər boyunca təsis edilən mədəniyyətin ortaya çıxışında heç bir əməkləri keçməmişdi. Qurucu deyil, məhv edici güc kimi Təbrizə soxuldular. Azərbaycanda heç bir tarixi xatirələri və qohum-əqrəbaları olmadıqlarından acımadan yerli türk müsəlmanları dəstə-dəstə qətl edə bilirdilər. Çox ilginc ki, qzılbaşlar şəhər mədəniyətinə böyük zərbə vurub, Bayındırılı türk dövlətini tarixdən silibİran-Səfəvi dövlətini qurduqdan sonra missiyaları bitdi və onları şahsevənləşdirərək şəhərə buraxmadılar, yenə də Azərbaycanda köçəri həyata məhkum etdilər. Səfəvi dövləti qurulduqdan günümüzə qədər türklər fars milliyyətçiliyinin hədəfləri yolunda savaş makinası kimi istifadə edilmişlər.

Şah İsmayılın qısa sürədəki böyük zəfərləri onun özünə də “Mehdi” olduğunu inandırmışdı. Çaldıran savaşı başladı.

Çaldıran savaşındakı Səfəvi məğlubiyyəti iki tərəfdən çox təsirli oldu. Qızılbaşlar İsmayılın yenilməyəcəyinə inanırdılar, bu məğlubiyyət onlardakı “İsmayıl vəliullah yenilməzliyi” inancını öldürdü. Şah ismayıl özü də bu yenilgədən sonra inamsızlaşdı. Zəif bir insan olduğunu anlayaraq qalan həyatınıiçkiyə və əyyaşlığa həsr etdi. Çaldırandan sonra bir savaşa qatılmadı. Bu yenilgədən sonra artıq qızılbaşlar necə bir ağılsızlıq etdiklərini anlamağa başladılar. Bir sürə sonra Varsaqlar kimi, Anadoludan gələn türkmənlər geri döndülər.

Çaldıran savaşında Şah İsmayıl Osmanlını məğlub etsəydi, tarix hansı istiqamətdə irəliləyərdi? Bu suala cavab vermək üçün hər iki tərəfdə tarxin nəticəsinə baxmaq lazımdır. Osmanlının içindən milli türk dövləti və Səfəviyyətin də içindən milli fars dövləti çıxdı. Yəni Çaldıranda Osmanlı deyil, Səfəvi qalib olsaydı, Şah İsmayılın yardımı ilə Vatikan İstanbulu geri alacaq və Anadoluda nə qədər müsəlman türk var hamısını Şah İsmayılla bir yerdə qətl edəcəkdilər, Ankaraya qədər də İran olacaqdı. İranda olduğu kimi, farslaşdırılan türk milləti tarixdən silinəcəkdi. Vatikanın Şah İsmayılı, Şah Təhmasibi dəstəkləməsi də sırf bu üzdən idi.

Burada başqa bir sual ortaya çıxır. Nədən Azərbaycan Cümhuriyyətini quran ziyalıların hamısı Səfəvi kimliyinə qarşı çıxarkən sovetlər zamanında inşa edilən “azərbaycanlı!” kimliyin yazarları Səfəviyyəti abartmışlar?

A. Q. Bakıxanov, Rəsulzadə kimi aydınlar Qafqazın Səfəvi tarixi mühitindən qopmasına sevinmiş və bunu təqdir etmişlər. Hətta Rəsulzadəyə görə, Türkmənçay müqaviləsi olmasaydı, indiki Azərbaycan cümhuriyyəti də İrandakı əhali kimi farslaşıb yox olacaqdı. Bir sürə İranda yaşayaraq orada milli kimlik və milli dövlət qurma peşində olan Rəsulzadə Səfəvilərdən sonra İranda türklüyün məhv edildiyi şüuruna vararaq belə yazırdı:

“Şiəlik İran Türklərini o qədər farslaşdırmışdır ki, indi onlar kəndilərini türkləşmiş fars, yəni əslən iranlı olaraq görürlər.” (Bax: Rəsulzadə “İran Türkleri” Türk Yurdu, 2.c., 1328 / 1912. Sayı: 6(18), s.551-556.) Bütün “Molla Nəsrəddin” məktəbinin yazarları da Səfəviliyə qarşı çıxmışlar və “Ölülər”in 13 yaşlı qızlarına təcavüz edən Şeyx Nəsrullahlar Səfəvilərin başkəndi İsfahandan gəlirdi. Necə oldu sovet zamanında şairlər və yazarlar Şah İsmayıl adında bir qəhrəman kəşf etdilər? Bunun səbəbi rus dərin dövləti idi. Rus dərin dövlətinə görə, Şah İsmayıl türklük bilincini ortadan qaldırmaq üçün bir fürsət sayılırdı. Yoxsa rus mənafeyinə xidmət etməsəydi, Şah İsmayıldan danışanları da gedər-gəlməzə göndərməzdilərmi?

İndi isə, ortaq tarix şüuru təşkil etmənin tam zamanıdır və tarix şüuru da tarixə mədhiyyələr yazmaqla oluşmaz, keçmiş sorqulanaraq tarix şüuru şəkillənər.

[HPTRUEVISION]

Bu fikirler tamamile raziyam. Qizilbashlar turk kokenli hesab olunsalar da belke de tarixde turkluye(hemcinin de islama) en boyuk zerbeni ele onlar vurub. 

[Deymon Salvatore]

Həmişə belə olub də."Beyinləri yumaq" siyasəti gör hansı nəticəyə gətirib çıxarıb.

[Deymon Salvatore]

Bəs bizim mentalitet niyə bu gündədir?Ona görə ki,tarix boyu təzyiq altında yaşamış bir xalqıq.Hər dəfə ayrı-ayrı qurumlar,o dövrdə at oynadan millətlərin dediyi ilə oturub durmuşuq.Nəticə etibarı ilə,bu gün formalaşmamış mentalitetə sahibik.Bizdə hər şey ordan burdan yığmadı.Yəqin ki,fikirimi çatdıra bildim.

[Achilles_]

Sunyata və Adad-ın da fikirlərin bilmək maraqlı olardı.

[adad333]

Bashligi oxuyan kimi ardini getirmek lazim deyil. Gunahkar Avropa olub, hemisheki kimi.

[Achilles_]

Söhbət təkcə Çaldırandan getmir axı, məsələ ümumiyyətlə Səfəvilər dövlətinin bazisindən gedir, onu idarə eliyənlərdən, İsmayınlın əslində kimliyindən və ya ümumiyyətlə doğrudan da sözügedən şəxsin İsmayılın özü olmasından və s.

[Sunyata]

Söhbət təkcə Çaldırandan getmir axı, məsələ ümumiyyətlə Səfəvilər dövlətinin bazisindən gedir, onu idarə eliyənlərdən, İsmayınlın əslində kimliyindən və ya ümumiyyətlə doğrudan da sözügedən şəxsin İsmayılın özü olmasından və s.

 

Achilles ,   məncə bu söhbət  yeni tarixi reviziya -   əslində  isə  tarixi  yenidən siyasi konyukturaya "uyğun etmək"  cəhdidir.  

 

Necə  ola bilər ki,   birdən ruslar günahkar oldu  bu məsələdə ?  Elə sovet dövründən də  bizə  məlum olan bu  olub ki  Şah İsmayıl  türk mənşəli olub .  İndi  bu məqalədən belə çıxır ki,  Şah İsmayıl  əksinə  türkləri  farslaşdırıb ... 

Bunun kökündə ,məncə ,   yenə keçmişimizi dəyişməklə gələcəyimizi də dəyişmək  istəyi  durur.  

 

Bir də ki,   siyasi  konyuktura əsasında  hərəkət ( yaxşı mənada -  siyasi  praqmatizm   )   bütün millətlərə və liderlərə  məxsus  olub .  çaldıran bir qırağa , məncə  Şah İsmayıl olmasaydı  indi  azərbaycan milləti adlandırdığımız  millət  olmazdı !  Şah İsmayılın böyük xidməti elə qan bahasına da olsa pərakəndə türk  xallqlarını və  tayfalarını öz  ətrafında biləşməsi oldub ! 

 

O ki, qaldı  şiəliyi yaymasına , bunu indi bizə guya böyük qüsur kimi təlqin edirlər .  Əslində  nə fərqi varmış ki ? ))  Bizim xalq çox din dəyişib , bu da olsun növbətisi . Şiəliyin sünnilikdən nəyi pisdir ki ?   Əksinə , şiəlik İslam aləmində  hakimiyyətin ərəblərdə  deyil , qeyri ərəblərdə  olmasına  şərait yaratmışdı . 

 

Mən Şah İsmayıl haqqında uşaqlıqdan  böyük  iftixar  hissi  keçirmişəm , elə indi də  .  O ki, qaldı  səfəvilərin İranpərəstliyinə , bu barəıdə də fikirlərim var . Vaxt olduqca   yazaram.  

 

 

P.S.  maraqlı mövzuya görə sağ ol !

Edited July 4, 2014 by Sunyata

[adad333]

kurd, fars, talish olmayib hami emin olsun. Turk olub ancaq shie olub. "Xetai natiq oldu, Turkustanin piri oldu". "Iranin shahisan Tukustan xani, murshid kamilsen, cahanin cani"

Dovlet siyasetinde Islam ve umumiyyetle din rol oynamir, Turkiyeye ziyan vurmaq ise Turkchuluye ziyan vurmaq deyil. Kim bu nagili chixardib? Islamin Tukchuluye ne dexli var?

Chox adam deyir, Ismail Turku bir-birine qirdirib, ne bilim neyleyib. Sefevi bashqa dovlet olub, osmanli bashqa. 

Turkiye ozu xilafet olub, Islam onlarin gezunu baglamishdi ve Turk olduqlarini yaddan chixardmishdilar. Butun qanunlari sheriet qanunlari ile bagli olub. Sefeviler ise  shie adi altinda milletleri birleshdirmli idi.

Bu da teze

З.Ы. Tarixde Sefevinin parlaq vaxti Tehmasiblerin vaxtinda olub, Ismailin vaxtinda yox.

Edited July 4, 2014 by adad333

[HPTRUEVISION]

Achilles ,   məncə bu söhbət  yeni tarixi reviziya -   əslində  isə  tarixi  yenidən siyasi konyukturaya "uyğun etmək"  cəhdidir.  

 

Necə  ola bilər ki,   birdən ruslar günahkar oldu  bu məsələdə ?  Elə sovet dövründən də  bizə  məlum olan bu  olub ki  Şah İsmayıl  türk mənşəli olub .  İndi  bu məqalədən belə çıxır ki,  Şah İsmayıl  əksinə  türkləri  farslaşdırıb ... 

Bunun kökündə ,məncə ,   yenə keçmişimizi dəyişməklə gələcəyimizi də dəyişmək  istəyi  durur.  

 

Bir də ki,   siyasi  konyuktura əsasında  hərəkət ( yaxşı mənada -  siyasi  praqmatizm   )   bütün millətlərə və liderlərə  məxsus  olub .  çaldıran bir qırağa , məncə  Şah İsmayıl olmasaydı  indi  azərbaycan milləti adlandırdığımız  millət  olmazdı !  Şah İsmayılın böyük xidməti elə qan bahasına da olsa pərakəndə türk  xallqlarını və  tayfalarını öz  ətrafında biləşməsi oldub ! 

 

O ki, qaldı  şiəliyi yaymasına , bunu indi bizə guya böyük qüsur kimi təlqin edirlər .  Əslində  nə fərqi varmış ki ? ))  Bizim xalq çox din dəyişib , bu da olsun növbətisi . Şiəliyin sünnilikdən nəyi pisdir ki ?   Əksinə , şiəlik İslam aləmində  hakimiyyətin ərəblərdə  deyil , qeyri ərəblərdə  olmasına  şərait yaratmışdı . 

 

Mən Şah İsmayıl haqqında uşaqlıqdan  böyük  iftixar  hissi  keçirmişəm , elə indi də  .  O ki, qaldı  səfəvilərin İranpərəstliyinə , bu barəıdə də fikirlərim var . Vaxt olduqca   yazaram.  

 

 

P.S.  maraqlı mövzuya görə sağ ol !

Perakende turk tayfalarini oz etrafinda birleshdirib vahid fars dovleti yaratdi. Neye lazim idi bu birleshme? Bu birleshme turklere ne verdi?

[adad333]

Chox mentiqli fikir yazmisham. "Bu da teze". Dali ne gelirdi indi de yadimdan chixib.

Kim deyir ve yaxud harda yazilib ki, Sefevi fars dovleti olub?

[Sunyata]

Perakende turk tayfalarini oz etrafinda birleshdirib vahid fars dovleti yaratdi. Neye lazim idi bu birleshme? Bu birleshme turklere ne verdi?

 

Axı fars dövləti yaratmayıb  .   Onun yaratdığı dövlətin adı  Səfəvilər dövləti olub .   O dövrdə  Azərbaycan və  İran ərazisində  bir neçə  pərakəndə  dövlətciklər və onlarla  türk tayfaları var idi.  O da   öz təriqətinin bayrağı altında bu ərazilərdə yaşayan türk tayfalarını vahid  dövlətdə birləşdirdi  hətta iri imperiya da yaratdı . Biz də  onun və onu kimi tarixi şəxsiyyətlər hesabına bu günədək  öz identifikasiyamızı itirməmişik.  Diqqət et   , adad düz deyir , o vaxt  Türkiyə  türk cümhuriyyəti deyil , yeni iri Osmanlı  müsəlman imperiyasının əsası qoyulub . İndi bunu bizə  az qala müasir türkiyə kimi təqdim etsələr də ,  əslində  onlar Bizans imperiyasının ərazilərini  özlərində  birləşdirib yeni   ( etnik  moment vacib olmayan )   müsəlman imperiyası qurdular.  Şah İsmail və onun sülaləsi də  zənnimcə  İran kimi  qədim və  zəngin tarixə malik bir imperiyanın taxtı tacına  sahib olduqlarından qürur hissi keçirirdilər.  

 

Keçmişdə  ümumiyyətlə bu bir adət idi . Hətta Avropada krallar da titul kimi  zəbt etdikləri  yerlərin adini da titullarına əlavə edirdilər .  İran  mədəniyyəti həmişə türk mədəniyyətindən üstün  olub . O dövrdə  təsadüfi deyil ki, fars dili elm , mədəniyyət , şer dili  olub . Buna baxmayaraq Səfəvilər türk dilini də dövlət dili səviyyəsinə qaldırıblar .

 

Daha nə istəyirsiniz bu səfəvilərdən ? ))  Bir günah kimi  şiəlik yaydıqlarını deyirlər , o da ki , zənnimcə günah zad deyil.  Bolşeviklər sosialist ideologiyasından istifadı edib  Rus imperiyasını bərpa etdilər.   Amerikalılar demokratiya ideyası altında   bütün dünyaya hakim olmaq istəyir . Bizimkilər də  şiəlik yaymaqla bunu edib .   tarixdə  hamı  bunu  edib və edəcək. 

Edited July 4, 2014 by Sunyata

[adad333]

Axı fars dövləti yaratmayıb  .   Onun yaratdığı dövlətin adı  Səfəvilər dövləti olub .   O dövrdə  Azərbaycan və  İran ərazisində  bir neçə  pərakəndə  dövlətciklər və onlarla  türk tayfaları var idi.  O da   öz təriqətinin bayrağı altında bu ərazilərdə yaşayan türk tayfalarını vahid  dövlətdə birləşdirdi  hətta iri imperiya da yaratdı . Biz də  onun və onu kimi tarixi şəxsiyyətlər hesabına bu günədək  öz identifikasiyamızı itirməmişik. 

 

 

+1

Olkede de guclu dil tebligati aparib. Fars elifbasi ile yazsalar da yazilarin choxu Azerbaycan dilinde yazilib. 

[HPTRUEVISION]

Axı fars dövləti yaratmayıb  .   Onun yaratdığı dövlətin adı  Səfəvilər dövləti olub .   O dövrdə  Azərbaycan və  İran ərazisində  bir neçə  pərakəndə  dövlətciklər və onlarla  türk tayfaları var idi.  O da   öz təriqətinin bayrağı altında bu ərazilərdə yaşayan türk tayfalarını vahid  dövlətdə birləşdirdi  hətta iri imperiya da yaratdı . Biz də  onun və onu kimi tarixi şəxsiyyətlər hesabına bu günədək  öz identifikasiyamızı itirməmişik.  Diqqət et   , adad düz deyir , o vaxt  Türkiyə  türk cümhuriyyəti deyil , yeni iri Osmanlı  müsəlman imperiyasının əsası qoyulub . İndi bunu bizə  az qala müasir türkiyə kimi təqdim etsələr də ,  əslində  onlar Bizans imperiyasının ərazilərini  özlərində  birləşdirib yeni   ( etnik  moment vacib olmayan )   müsəlman imperiyası qurdular.  Şah İsmail və onun sülaləsi də  zənnimcə  İran kimi  qədim və  zəngin tarixə malik bir imperiyanın taxtı tacına  sahib olduqlarından qürur hissi keçirirdilər.  

 

Keçmişdə  ümumiyyətlə bu bir adır idi . Hətta Avropada krallar da titul kimi  zəbt etdikləri  yerlərin adini da titullarına əlavə edirdilər .  İran  mədəniyyəti həmişə türk mədəniyyətindən üstün  olub . O dövrdə  təsadüfi deyil ki, fars dili elm , mədəniyyət , şer dili  olub . Buna baxmayaraq Səfəəvilər terk dilini də dövlət dili səviyyəsinə qaldırıblar .

 

Daha nə istəyirsiniz bu səfəvilərdən ? ))  Bir günah kimi  şiəlik yaydıqlarını deyirlər , o da ki , zənnimcə günah zad deyil.  Bolşeviklər sosialist ideologiyasından istifadı edib  Rus imperiyasını bərpa etdilər.   Amerikalılar demokratiya ideyası altında   bütün dünyaya hakim olmaq istəyir . Bizimkilər də  şiəlik yaymaqla bunu edib .   tarixdə  hamı  bunu  edib və edəcək. 

Osmanlilar barede yazdiqlarinizla raziyam.O dovrku Osmanli turklukden cox uzaq idi. Hemin dovrde(hetta indi bele) fars medeniyyeti daha ustun idi. Ismayil da buna yenildi. Qurdugu dovlete rehberlik turkler etseler de bunlar farslashmish ve ya farslari ozlerinden ustun tutan, fars olmaga chalishan insanlar idiler. Mehz bu sebebden Sefevileri turk dovletine chevire bilmediler. Shah Tehmasibi cixmaqla butun Sefevi shahlari beyinlerinde turkden daha cox fars idiler.Ele buna gore de turkler hetta indinin ozunde  bele Iranda ikinci sort millet hesab edilir,ezilir tehqir olunur. Cunki esrler boyu Iran erazisinde at oynadan turk hokmdarlar vehshi turk kimliklerini gizledib dovrun nufuzlu medeniyyeti olan fars medeniyyetine calamaga calisirdilar ozlerini. O ki qaldi shieliye, heqiqeten de cox zaman bu tip mezhebler dagilmish parcalanmish milleti bir araya toplamaga komek edir, amma bizim halda shieliyin komeyiyle turkleri farslarin arasinda rahatca assimile edirler.  Shielik Azerbaycan adlanan erazide yashayan turkleri hem Merkezi Asiya hem qafqaz hem de anadolunun muselman ehalisinden ayirir. Budur ugur?

[Sunyata]

+1

Olkede de guclu dil tebligati aparib. Fars elifbasi ile yazsalar da yazilarin choxu Azerbaycan dilinde yazilib. 

 

hələ üstəlik  şerlər də yazıb azərbaycan dilində )) 

 

 

Ey pərivəş hüsni gəncim, yar, səndən küsmüşəm,

Ləbi şəkkər, dişi incim, yar, səndən küsmüşəm.

 

Ayda-yildə bir gəzər gözüm görər yüzün sənin,

Ey mənim görki güvəncim, yar, səndən küsmüşəm.

 

Gögdə istərdim səni, mən yerdə gördüm, bigüman,

Töhfi-qüdrət, mahü əncüm, yar, səndən küsmüşəm.

 

Yar yarı beylə sоrar, ey vəfasız bivəfa?

Həddən ötdü dərdü rəncim, yar, səndən küsmüşəm.

 

Bu Xətayi gərçi kuyindən dilər dur оlmaya,

Vara bilmən çоx üşəncim, yar, səndən küsmüşəm.

Edited July 4, 2014 by Sunyata

[Maharram]

Achilles ,   məncə bu söhbət  yeni tarixi reviziya -   əslində  isə  tarixi  yenidən siyasi konyukturaya "uyğun etmək"  cəhdidir.  

 

 

O ki, qaldı  şiəliyi yaymasına , bunu indi bizə guya böyük qüsur kimi təlqin edirlər .  Əslində  nə fərqi varmış ki ? ))  Bizim xalq çox din dəyişib , bu da olsun növbətisi . Şiəliyin sünnilikdən nəyi pisdir ki ?   Əksinə , şiəlik İslam aləmində  hakimiyyətin ərəblərdə  deyil , qeyri ərəblərdə  olmasına  şərait yaratmışdı . 

 

Mən Şah İsmayıl haqqında uşaqlıqdan  böyük  iftixar  hissi  keçirmişəm , elə indi də  .  O ki, qaldı  səfəvilərin İranpərəstliyinə , bu barəıdə də fikirlərim var . Vaxt olduqca   yazaram.  

 

 

P.S.  maraqlı mövzuya görə sağ ol !

100% raziyam sizle!Yasha Sunyata-))

[Sunyata]

Osmanlilar barede yazdiqlarinizla raziyam.O dovrku Osmanli turklukden cox uzaq idi. Hemin dovrde(hetta indi bele) fars medeniyyeti daha ustun idi. Ismayil da buna yenildi. Qurdugu dovlete rehberlik turkler etseler de bunlar farslashmish ve ya farslari ozlerinden ustun tutan, fars olmaga chalishan insanlar idiler. Mehz bu sebebden Sefevileri turk dovletine chevire bilmediler. Shah Tehmasibi cixmaqla butun Sefevi shahlari beyinlerinde turkden daha cox fars idiler.Ele buna gore de turkler hetta indinin ozunde  bele Iranda ikinci sort millet hesab edilir,ezilir tehqir olunur. Cunki esrler boyu Iran erazisinde at oynadan turk hokmdarlar vehshi turk kimliklerini gizledib dovrun nufuzlu medeniyyeti olan fars medeniyyetine calamaga calisirdilar ozlerini. O ki qaldi shieliye, heqiqeten de cox zaman bu tip mezhebler dagilmish parcalanmish milleti bir araya toplamaga komek edir, amma bizim halda shieliyin komeyiyle turkleri farslarin arasinda rahatca assimile edirler.  Shielik Azerbaycan adlanan erazide yashayan turkleri hem Merkezi Asiya hem qafqaz hem de anadolunun muselman ehalisinden ayirir. Budur ugur?

 

Guya sadaladığın ərazilər sünni olub  çox qabaqcıl  ölkələrə və millətlərə çevrilib ?  Bu gün  fakt budur  ki,  şiə  dövlətləri  faiz hesabilə az da olsalar daha müstəqil siyasət yeridə bilir.  Nisbətən daha güclü orduya və texnologiyalara  malikdirlər ,  daha az dini  radikallıq olan yerlərdir.  İran islam dövləti olmasına baxmayaraq  islam çərçivəsində demokratik səsvermə keçirilir . Sizin də bu forumda yazmağınızdan belə məlum olur ki, bzimkilər müalicə üçün İrana -  şiə həkimlərinin yanına gedir  , nüvə silahını da bu gün sabah əldə edəcəklər.  Livan da bəlkə  ən demokratik müsəlman dövlətlərindəndir.   Şiə partiyası  onlarda koalisiyada iştirak edir.  Şiə ordusu  İsrailin 20 iilik işğalına Livanda son qoydu  və s. və s.   

 

Bilirsən ki.  mən qəti dindar adam deyiləm , amma sünnilyin şiəlikdən üstün olmasını mənə sübut etmək istəyəndə gülməyim gəlir . )) 

 

İran azərbaycanlılarının  indi də  bir hissəsi  özlərini İrandan kənar təsəvvür etmir . Çünki bu dövləti özlərininki hesab edirlər.  fars dili hakim olsa da azərbaycan mənşəli  siyasət və iş adamları  çoxdur.   Təsəvvür et ki, 500  il  türklər İran adlı  dövlətin taxtı tacına sahib olursan , onda onlara dil və ad məsələsi heç maraqlı olmur.  

 

Bir də yadına salmaq istəyirəm ki,  müasir mənada millət anlayışı  19 -cu əsrdə meydan gəlib.   15 - ci əsrdə bu anlayış  heç  aktual deyildi )) 

Edited July 4, 2014 by Sunyata

[Maharram]

hələ üstəlik  şerlər də yazıb azərbaycan dilində )) 

 

 

Ey pərivəş hüsni gəncim, yar, səndən küsmüşəm,

Ləbi şəkkər, dişi incim, yar, səndən küsmüşəm.

 

Ayda-yildə bir gəzər gözüm görər yüzün sənin,

Ey mənim görki güvəncim, yar, səndən küsmüşəm.

 

Gögdə istərdim səni, mən yerdə gördüm, bigüman,

Töhfi-qüdrət, mahü əncüm, yar, səndən küsmüşəm.

 

Yar yarı beylə sоrar, ey vəfasız bivəfa?

Həddən ötdü dərdü rəncim, yar, səndən küsmüşəm.

 

Bu Xətayi gərçi kuyindən dilər dur оlmaya,

Vara bilmən çоx üşəncim, yar, səndən küsmüşəm.

goresen bir de dunyaya Shah Ismayil kimi turk fateh gelecek?  heyhat cetin...

[Sunyata]

goresen bir de dunyaya Shah Ismayil kimi turk fateh gelecek?  heyhat cetin...

 

Fateh olmasa da heç olmasa bizə məxsus torpaqlarımızı qaytaran olsa da kifayətdir )) 

[HPTRUEVISION]

Guya sadaladığın ərazilər sünni olub  çox qabaqcıl  ölkələrə və millətlərə çevrilib ?  Bu gün  fakt budur  ki,  şiə  dövlətləri  faiz hesabilə az da olsalar daha müstəqil siyasət yeridə bilir.  Nisbətən daha güclü orduya və texnologiyalara  malikdirlər ,  daha az dini  radikallıq olan yerlərdir.  İran islam dövləti olmasına baxmayaraq  islam çərçivəsində demokratik səsvermə keçirilir . Sizin də bu forumda yazmağınızdan belə məlum olur ki, bzimkilər müalicə üçün İrana -  şiə həkimlərinin yanına gedir  , nüvə silahını da bu gün sabah əldə edəcəklər.  Livan da bəlkə  ən demokratik müsəlman dövlətlərindəndir.   Şiə partiyası  onlarda koalisiyada iştirak edir.  Şiə ordusu  İsrailin 20 iilik işğalına Livanda son qoydu  və s. və s.   

 

Bilirsən ki.  mən qəti dindar adam deyiləm , amma sünnilyin şiəlikdən üstün olmasını mənə sübut etmək istəyəndə gülməyim gəlir . )) 

 

İran azərbaycanlılarının  indi də  bir hissəsi  özlərini İrandan kənar təsəvvür etmir . Çünki bu dövləti özlərininki hesab edirlər.  fars dili hakim olsa da azərbaycan mənşəli  siyasət və iş adamları  çoxdur.   Təsəvvür et ki, 500  il  türklər İran adlı  dövlətin taxtı tacına sahib olursan , onda onlara dil və ad məsələsi heç maraqlı olmur.  

 

Bir də yadına salmaq istəyirəm ki,  müasir mənada millət anlayışı  19 -cu əsrdə meydan gəlib.   15 - ci əsrdə bu anlayış  heç  aktual deyildi )) 

Yuxaridaki yazimda sene sunniliyin shielikden ustunluyun subut etmek deyildi meqsedim, sehv anladin. Chekdiyin misallarin da hec movzuya dexlisi yoxdur, eyni misallari men de cheke bilerem. Sunnilerin coxluq teshkil etdiyi Turkiye dunyanin en demokratik islam dovletidir. Sunni ereb dovletleri- musteqil xarici siyaset yurude bilmeseler de ekseriyyeti yashayish seviyyesinin yuksek oldugu olkelerdir. Nuve silahina geldikde Iran bunu elde etmeye cehd edir amma sunni Pakistanda artiq bu var. Uzun iller davam eden sunni-shie parcalanmasi olmasaydi cox guman ki muselmanlarin nailiyyetleri bundan qat-qat boyuk olardi. 

 

Iranda turk mensheli coxsayli siyasiler, ish adamlari var, amma hemin insanlar Ismayil kimi Shah Abbas kimi turklerdendir. Coxlari ya assimile edilib turkluyunu itirib, ya da artiq itirmek uzredir. 30 milyona yaxin turk bu dovleti nece ozununku hesab ede biler ki, hemin dovlet onlara ana dilinde tehsil imkani bele vermir?SSRI zamani biz kole millet olmagimiza baxmayaraq bize bele ruslar oz dilimizde tehsil  huququ verdiler, amma Iran ehalisinin yariya qederini teshkil eden bir millete oz dilinde tehsil almaga imkan verilmir. Senin ana dilini qadagan eden dovleti nece ozununku hesab etmek olar?

 

15-ci esrde indiki millet anlayishini evez eden tayfa,sulale anlayishi aktual idi. Ad ferqli olsa da mahiyyet demek olar ki, eyniydi.

[adad333]

Yoldaşlar, bu yazını təsadüfən oxumuşam. Çox istərdim sizlər də oxuyasız, sonra müzkirə eliyək;

ÇALDIRAN SAVAŞI ÜZƏRİNƏ DÜŞÜNCƏLƏR VƏ İNCƏLƏMƏLƏR

Çaldıran savaşında Şah İsmayıl Osmanlını məğlub etsəydi, tarix hansı istiqamətdə irəliləyərdi? Bu suala cavab vermək üçün hər iki tərəfdə tarxin nəticəsinə baxmaq lazımdır. Osmanlının içindən milli türk dövləti və Səfəviyyətin də içindən milli fars dövləti çıxdı. Yəni Çaldıranda Osmanlı deyil, Səfəvi qalib olsaydı, Şah İsmayılın yardımı ilə Vatikan İstanbulu geri alacaq və Anadoluda nə qədər müsəlman türk var hamısını Şah İsmayılla bir yerdə qətl edəcəkdilər, Ankaraya qədər də İran olacaqdı. İranda olduğu kimi, farslaşdırılan türk milləti tarixdən silinəcəkdi. Vatikanın Şah İsmayılı, Şah Təhmasibi dəstəkləməsi də sırf bu üzdən idi.

 

Tarixi hech deqiq bilen yoxdur, qaldi ki, tarix deyishse idi ne olacaqdi bunu umumiyyetle bilmek olmaz.

Orta esrlerde kilseden asili olan Avropani Vatikan idare edirdi. Burda sohbet tek Vatikandan yox butun Avropanin ureyine dushen qorxudan gedirdi. Ona gore de Vatikan mecbur Shah Ismail ile sazish baglamishdi(yuxarida yazmisham, siyasetde din rol oynamir ve muselmanlari kafir sayan katoliklerin shielerle sazishi ve ya eksine-buna real subutdur). Bu sazishi Ismailden xaish kimi de saymaq olar yeri gelende. Inanmiram ki, Osmanli qorxusu ichinde yashayan Avropa Konstantinopol baresinde dushunsun. Sheherin butun varini talayiblar vaxti ile. Hem de antanta Osmanlini ele sixmishdi ki, Leninin komeyi ile Turkiyeni zorla saxlaya bildiler. Ankaraya kimi Iran niye yaradmadilar?

Osmanli mecburi Avropaya uz tutan hem herbi donanmani hem de yanichari Shah ile doyushe yoldan qaytarib bu da Avropani xilas edib. Mene bu versiya daha real gorsenir.

Edited July 4, 2014 by adad333

[HPTRUEVISION]

Shah Ismayil Avropani Osmanlidan qorudu. Teeccublenirem ne eceb hele de Vatikanda ona heykel qoymayiblar.

[Sunyata]

Yuxaridaki yazimda sene sunniliyin shielikden ustunluyun subut etmek deyildi meqsedim, sehv anladin. Chekdiyin misallarin da hec movzuya dexlisi yoxdur, eyni misallari men de cheke bilerem. Sunnilerin coxluq teshkil etdiyi Turkiye dunyanin en demokratik islam dovletidir. Sunni ereb dovletleri- musteqil xarici siyaset yurude bilmeseler de ekseriyyeti yashayish seviyyesinin yuksek oldugu olkelerdir. Nuve silahina geldikde Iran bunu elde etmeye cehd edir amma sunni Pakistanda artiq bu var. Uzun iller davam eden sunni-shie parcalanmasi olmasaydi cox guman ki muselmanlarin nailiyyetleri bundan qat-qat boyuk olardi. 

 

Iranda turk mensheli coxsayli siyasiler, ish adamlari var, amma hemin insanlar Ismayil kimi Shah Abbas kimi turklerdendir. Coxlari ya assimile edilib turkluyunu itirib, ya da artiq itirmek uzredir. 30 milyona yaxin turk bu dovleti nece ozununku hesab ede biler ki, hemin dovlet onlara ana dilinde tehsil imkani bele vermir?SSRI zamani biz kole millet olmagimiza baxmayaraq bize bele ruslar oz dilimizde tehsil  huququ verdiler, amma Iran ehalisinin yariya qederini teshkil eden bir millete oz dilinde tehsil almaga imkan verilmir. Senin ana dilini qadagan eden dovleti nece ozununku hesab etmek olar?

 

15-ci esrde indiki millet anlayishini evez eden tayfa,sulale anlayishi aktual idi. Ad ferqli olsa da mahiyyet demek olar ki, eyniydi.

 

Çəkdiyim misalların səbəbi o idi ki, Şah İsmayılı  indi  yeni dəbə  uyğun olaraq əsasən onun şiəlik  yaymasına görə  "bəyənmirlər"   .  Mən də ona görə dedim  ki , ideologiyanı   kənara qoysaq onun azərabaycan xalqı üçün müsbət rolu danılmazdır.  

 

İran azərbaycanlıları  bizdən fərqli olaraq ötən əsrdə  3 dəfə  inqilab ediblər.   Onlar xalqımızın döyüşkən  hissəsidir.  Bir çarə  taparlar.  Müsair İran milli deyil  dini  ideologiya altında idarə olunduğundan ona görə  bu problem bir qədər  ikinci plana keçib.  Onun da öz vaxtı  var .  Diputun rusdilliləri azərbaycan dilində  yazanda  ,  İran azərbaycanlıları da hamsısı   azərbaycan dilinə keçərlər ))  Hansının daha tez bunu edəcəyinə  şübhəm var ))  

Edited July 5, 2014 by Sunyata

[Museyib Elekber]

Tarixlə aram elə də yaxşı deyil. Ona görə də bu söhbətlərdə çox iştirak edə bilmirəm. Sadəcə, olaraq bir şey maraqlıdır. Tarixdə baş vermiş bir hadisəni "əgər bu cür olmasaydı, belə olsaydı, indi vəziyyət necə olacaqdı?" mövqeyindən müzakirə etmək bizə nə dərəcə faydalıdır? Hər halda tarix geriyə qayıdıb təkrarlanası deyil ki, həmin momentdə hadisənin də gedişatını dəyişək. Hər hadisə tarixdə yalnız bir dəfə baş verir və müəyyən nəticələr doğurur. Biz bu hadisənin səbəblərini və öz dövrü üçün nə dərəcə düzgü addım atılmış olduğunu araşdırsaq, məncə daha səmərəli olar.

[HPTRUEVISION]

Şəkdiyim misalların səbəbi o idi ki, Şah İsmayılı  indi  yeni dəbə  uyğun olaraq əsasən onun şiəlik  yaymasına görə  "bəyənmirlər"   .  Mən də ona görə dedim  ki , ideologiyanı   kənara qoysaq onun azərabaycan xalqı üçün müsbət rolu danılmazdır.  

 

İran azərbaycanlıları  bizdən fərqli olaraq ötən əsrdə  3 dəfə  inqilab ediblər.   Onlar xalqımızın döyüşkən  hissəsidir.  Bir çarə  taparlar.  Müsair İran milli deyil  dini  ideologiya altında idarə olunduğundan ona görə  bu problem bir qədər  ikinci plana keçib.  Onun da öz vaxtı  var .  Diputun rusdilliləri azərbaycan dilində  yazanda  ,  İran azərbaycanlıları da hamsısı   azərbaycan dilinə keçərlər ))  Hansının daha tez bunu edəcəyinə  şübhəm var ))  

İsmayilin bu ideologiyasi(lap ideal bir ideologiya olsa bele) muselmanlari parcaladi. Yuxarida da yazdim qeribedir ne eceb indiyene qeder Vatikanda İsmayila heykel qoymayiblar. O olmasaydi osmanlilar yeqin papani da mollaya cevirmisdiler-) İsmayilin azerbaycan xalqi uchun musbet rolunu men anlaya bilmirem. Turk tayfalarini birleshdirib farsin kolesi etdi,halbuki bu tayfalari ayriliqda bele farslar ozlerine tabe ede bilmirdiler.

 

İran azerbaycanlilari da ele bizim gunumuzdedirler. Onlarin inqilablari da yalniz ya İran inqilabinin bir parcasi olub,ya da ki xarici quvveler ne vaxt sponsorluq edib o zaman qizisiblar o quvveler arxalarindan cekilen kimi dagilishibler ev-eshiklerine. Onlar da bizler kimi koleliye oyreshmish toplumdurlar. Bele olmasaydi farslar ehalisinin yariya qederini teshkil eden milleti ana dilde tehsilden mehrum ede bilmezdiler. Bundan elave onlarin ozlerinde de fars dilini ana dilden ustun tutanlar az deyiller, bizdeki rus dilini oz dilinden ustun tutanlar kimi. 

[Sunyata]

 

İsmayilin bu ideologiyasi(lap ideal bir ideologiya olsa bele) muselmanlari parcaladi. Yuxarida da yazdim qeribedir ne eceb indiyene qeder Vatikanda İsmayila heykel qoymayiblar. O olmasaydi osmanlilar yeqin papani da mollaya cevirmisdiler-) İsmayilin azerbaycan xalqi uchun musbet rolunu men anlaya bilmirem. Turk tayfalarini birleshdirib farsin kolesi etdi,halbuki bu tayfalari ayriliqda bele farslar ozlerine tabe ede bilmirdiler.

 

İran azerbaycanlilari da ele bizim gunumuzdedirler. Onlarin inqilablari da yalniz ya İran inqilabinin bir parcasi olub,ya da ki xarici quvveler ne vaxt sponsorluq edib o zaman qizisiblar o quvveler arxalarindan cekilen kimi dagilishibler ev-eshiklerine. Onlar da bizler kimi koleliye oyreshmish toplumdurlar. Bele olmasaydi farslar ehalisinin yariya qederini teshkil eden milleti ana dilde tehsilden mehrum ede bilmezdiler. Bundan elave onlarin ozlerinde de fars dilini ana dilden ustun tutanlar az deyiller, bizdeki rus dilini oz dilinden ustun tutanlar kimi. 

 

 

 

 

Başa düşümürəm ki,   bu gün heç bir Avropa milləti  demir ki, niyə  Roma imperiyası  iki məzhəblə parçalındı -  katoliklər və  ortodoksiya (pravoslavlıq )  yarandı ? Hələ üstəlik bu azmış  protestantlıq da araya gəldi.   Xristian aləminin tən ortasında 3 iri məzhəb yarandı  və  bu parçalanma onların inkişafına heç mane olmur.  Bəs bizə  niyə  sünnilik və  şiəlik guya "mane olurmuş"  ?   Başa düşmürəm .   Buna azərbaycan dilində  qaşınmayan yerdən qan çıxarmaq deyirlər .   İslam aləmindəki  məzhəbçilik  dinlər tarixində yeni deyil . Məzhəbə bölünməyən din mövcud deyil   

 

O ki, qaldı  Şah İsmayılın kimisə  farsın qulu etməsi fikrilənə , tamamilə razı deyiləm . Səfəvilərdən sonra hələ 500  il də İranı türk tayfalarından olanlar idarə edib . hansı əsasla bunu demək olar ki,  Şah İsmayıl türkləri  farsa qul etdi ?   Belə şey yoxdur ! 

Edited July 5, 2014 by Sunyata

[adad333]

Roma papasi vaxti ile Atilladan xaish edib ki, qerbi Roma imperiyasina ordu yeridmesin. Her sherq serkerdesine heykel qoymalidilar ki?

[HPTRUEVISION]

 

Başa düşümürəm ki,   bu gün heç bir Avropa milləti  demir ki, niyə  Roma imperiyası  iki məzhəblə parçalındı -  katoliklər və  ortodoksiya (pravoslavlıq )  yarandı ? Hələ üstəlik bu azmış  protestantlıq da araya gəldi.   Xristian aləminin tən ortasında 3 iri məzhəb yarandı  və  bu parçalanma onların inkişafına heç mane olmur.  Bəs bizə  niyə  sünnilik və  şiəlik guya "mane olurmuş"  ?   Başa düşmürəm .   Buna azərbaycan dilində  qaşınmayan yerdən qan çıxarmaq deyirlər .   İslam aləmindəki  məzhəbçilik  dinlər tarixində yeni deyil . Məzhəbə bölünməyən din mövcud deyil   

 

O ki, qaldı  Şah İsmayılın kimisə  farsın qulu etməsi fikrilənə , tamamilə razı deyiləm . Səfəvilərdən sonra hələ 500  il də İranı türk tayfalarından olanlar idarə edib . hansı əsasla bunu demək olar ki,  Şah İsmayıl türkləri  farsa qul etdi ?   Belə şey yoxdur ! 

 

 

Movzu deyesen istiqametini din terefe goturur. DIni mubahiselerden de hec xosum gelmir,saqqiz kimi uzanir. Mezhebe bolunmeyen din movcud olmaya biler, amma bu o demek deyil ki, mezhebe bolunme musbet amildir. Bu mezheb bolgusunden belke de xristianlar cox ezab cekmediler, amma muselmanlarin bashi cox agridi ve hele de agrimaqda davam edir. Bu ishde de Ismayilin(ve ya onun agalarinin) cox boyuk rolu var. Bu ki danilmaz faktdir.

 

500 il Irani turk tayfalarindan olan amma farslashmishlar(qani turk beyni fars olanlar) idare edib. Turkleri fars idareciliyine tabe etmeyin en gozel yolu da mehz bu idi.Farslashmish turk hokmdarlarla turkleri bir araya yigdilar, shieliyi ortaya atmaqla Iran erazisinde millet anlayishini mehv etmekle turkleri farslar arasinda eritdiler(proses hele de davam edir). Bu turk shahlar hakimiyyetde olub turkler uchun ne edibler ki? Sovetin bizim bashimiza rehber qoydugu sapi ozumuzden olan baltalar, manqurtlarla hemin turk hokmdarlarin ferqi ne oldu axi?500 il Iran erazilerine hokmranliq etmish bir millet hec vaxt farslara onlari bu qeder ashagilamaga icaze vermezdii. 

Edited July 5, 2014 by Sunyata

[Sunyata]

 

Movzu deyesen istiqametini din terefe goturur. DIni mubahiselerden de hec xosum gelmir,saqqiz kimi uzanir. Mezhebe bolunmeyen din movcud olmaya biler, amma bu o demek deyil ki, mezhebe bolunme musbet amildir. Bu mezheb bolgusunden belke de xristianlar cox ezab cekmediler, amma muselmanlarin bashi cox agridi ve hele de agrimaqda davam edir. Bu ishde de Ismayilin(ve ya onun agalarinin) cox boyuk rolu var. Bu ki danilmaz faktdir.

 

500 il Irani turk tayfalarindan olan amma farslashmishlar(qani turk beyni fars olanlar) idare edib. Turkleri fars idareciliyine tabe etmeyin en gozel yolu da mehz bu idi.Farslashmish turk hokmdarlarla turkleri bir araya yigdilar, shieliyi ortaya atmaqla Iran erazisinde millet anlayishini mehv etmekle turkleri farslar arasinda eritdiler(proses hele de davam edir). Bu turk shahlar hakimiyyetde olub turkler uchun ne edibler ki? Sovetin bizim bashimiza rehber qoydugu sapi ozumuzden olan baltalar, manqurtlarla hemin turk hokmdarlarin ferqi ne oldu axi?500 il Iran erazilerine hokmranliq etmish bir millet hec vaxt farslara onlari bu qeder ashagilamaga icaze vermezdii. 

 

 

Dini istiqamət elə  giriş  postundakı məqalədə  verilmişdi . Ona görə  təəccüblü bir şey yoxdur.  Şah  İsmayıl  dünya müsəlmanlarını  necə  bölüb ? Bundan əlavə  bu bölünmədə qəbahətli  nədir ? yalnız dini  baxışdan bu ,  parçalanma sayıla bilər , amma dünyəvi  və siyasi  cəhətdən heç  bir problem yoxdur.    Din barədə  bu qədər ,  ok.  Saqqız kimi dartmayaq )) 

 

İranın türk mənşəli  hökmdarları  İranı idarə edən zaman , yadından çıxıbsa, ətrafda  feodalizm dövrü idi  ))  şah var idi və  onun torpağı və təəbəələri var idi , hələ insan hüquqları deyilən şey  yox idi.  Həm də  türk və ya fars  milləti də yox idi.   Farsca danışan təəbələr var idi və türkcə danışan.   O dövrə indiki müasir gözlə baxmaq düzgün yanaşma deyil . 

Edited July 5, 2014 by Sunyata

[adad333]

Men bununla razi deyilem. Siravi insan Imperiyalar yarada bilmez. Ismail her terefli dushunceli olub.  Belke de ehali bunu hiss etmirdi ancaq Shahin yazdigi eserlerin fars dilinde yox Azerbaycan dilinde yazilmasi ebes olmayib. Dovletin dili onun edebiyyatindan asilidir. Ismaili turkdilli poeziyanin inkishafchisi adlandirirlar. Hem de gumush pullarin ustunde yazilar olub Azerbaycan dilinde(Eli haqqinda), pul ise dovlet senedidir. Ismail Nesiminin fanati olub hem de. Shamaxilidir kim bilmirse) Ismailin isteyi onun turk ardicillarinin onu basha dushmeyi idi.

 

Ismail iki teriqetden birini sechmeli idi. 1.Onun dushmeni olan Abbasidler sunnit olublar. 2.Qonshuluqda ereb iraqi var idi, her an olkede sunnit tebligati aparila bilerdi. Bunu basha dushmemek gunahdi. Hech olmasa bilin birden dovlet bashchisi zad olduz.  Bir Dovletde iki dene dini mehzeb yashaya bilmezdi o dovrde.

 Ismail Abbasidlere mexsus butun sunnit abidelerini dagidmishdi ve ozunu shielerin bashchisi ve qoruyucusu elan etmishdi. Esas o idi ki, camaat shaha inansin. Burda bashqa hech bir dini inamdan soz gede bilmez.

Tarix budur, Ismail butun Irani ve fars Iraqini ishgal etmishdi. (dostlashmamishdi, Turku farsa vermemishdi mehz Ishgal etmishdi) Bagdadi tutub orani viran etmishdi. Butun sunnit elyazmalarini, tarixini qedim heykellerini viran edib,  sunnit muqeddeslerinin serdabelerini dagidib. 

Ona gore muassir sunnitler(en esasi da turkiye) parawa buraxiblar-Ismail dine ziyan vurub.

Ozude bir maraqli fakt da var, Bagdadi dagidandan sonra Ismail Ozbeklere qarshi chixmaqa bashladi. Bunu choxlari Tamerlana qisas kimi adlandirir. Hele bir oz adamini da taxta qoyub Ozbekistana. Adi yadimdan chixib.

[HPTRUEVISION]

Bu bolunmede qebahet nedir? -)Parcalanmadan daha boyuk qebahet? Indi ekser mescidlerde shie ve sunniler birge ibadet bele etmirler, ayri-ayriliqda mescide girirler. Her an xirda bir hadise bu iki toplum arasinda boyuk munaqisheye sebeb ola biler. Budur dehshet. Neise bu cox uzun meseledir, bash agritmaga deymez.

 

 

 

Dini istiqamət elə  giriş  postundakı məqalədə  verilmişdi . Ona görə  təəccüblü bir şey yoxdur.  Şah  İsmayıl  dünya müsəlmanlarını  necə  bölüb ? Bundan əlavə  bu bölünmədə qəbahətli  nədir ? yalnız dini  baxışdan bu ,  parçalanma sayıla bilər , amma dünyəvi  və siyasi  cəhətdən heç  bir problem yoxdur.    Din barədə  bu qədər ,  ok.  Saqqız kimi dartmayaq )) 

 

İranın türk mənşəli  hökmdarları  İranı idarə edən zaman , yadından çıxıbsa, ətrafda  feodalizm dövrü idi  ))  şah var idi və  onun torpağı və təəbəələri var idi , hələ insan hüquqları deyilən şey  yox idi.  Həm də  türk və ya fars  milləti də yox idi.   Farsca danışan təbəələr var idi və türkcə danışan.   O dövrə indiki müasir gözlə baxmaq düzgün yanaşma deyil . 

 

 

 

 

Eyni sozleri yene tekrar edirsen. Olmasin turk milleti olsun turk dilinde danishan tebeeler. Sozumun cani odur ki,Shah aid oldugu tebeeleri(tayfani.sulalesini) bir kenara qoyub fars dilinde danishanlari(farslari ) one chekirdi. Shah turk tayfalarindan olmagina baxmayaraq sarayda yene de farslar at oynadirdilar. Ele buna gore de shahlarin turk tayfalarindan olmagi sade turk ehaliye hec ne vermedi. Ele indinin ozunde bele Iranin ali dini rehberi azerbaycanlidir, amma ne fayda?

Edited July 5, 2014 by Sunyata

[Sunyata]

Bu bolunmede qebahet nedir? -)Parcalanmadan daha boyuk qebahet? Indi ekser mescidlerde shie ve sunniler birge ibadet bele etmirler, ayri-ayriliqda mescide girirler. Her an xirda bir hadise bu iki toplum arasinda boyuk munaqisheye sebeb ola biler. Budur dehshet. Neise bu cox uzun meseledir, bash agritmaga deymez.

 

 

Heç bir dəhşət görmürəm .  Yuxarıda da yazdım ki, xristianlıq da parçalanıb , nə  olsun ?  Düşünmürəm ki,  fransızlar , almanlar və ingilislər  - hər üçü xristian olmaqlarına baxmayaraq , lakin fərqli konfessiyalara aid olduqlarını özləri üçün dəhşət və  faciə hesab edirlər .  Bəs  sən niyə  türklərin , azərbyacanlıların, ərəblərin və  əfqanların müxtəlif konfessiyaya aid olmasını  dəhşət hesab edirsən ? 

 

 

Eyni sozleri yene tekrar edirsen. Olmasin turk milleti olsun turk dilinde danishan tebeeler. Sozumun cani odur ki,Shah aid oldugu tebeeleri(tayfani.sulalesini) bir kenara qoyub fars dilinde danishanlari(farslari ) one chekirdi. Shah turk tayfalarindan olmagina baxmayaraq sarayda yene de farslar at oynadirdilar. Ele buna gore de shahlarin turk tayfalarindan olmagi sade turk ehaliye hec ne vermedi. Ele indinin ozunde bele Iranin ali dini rehberi azerbaycanlidir, amma ne fayda?

 

 

 

fayda odur ki,  mərkəzləşmiş dövlət yaratdı.  Səfəvilərin farsları  hakimiyyətə gətirdiklərini   bilmirəm harada oxumusan .   

 

Tarixdə   qallomaniya deyilən bir etap olub .  Rusiya iri imperiya ola - ola onlar da bu  maniyanın daşıyıcısı olub. Yəni , fransız dili , geyimi , mədəniyyəti , normaları  - bir sözlə , fransızlara aid nə varsa hamısını yamsılayıblar.   İndi buna görə  kimsə Rus imperatriçası Ekaterinanı  satqın  və  fransızları  hakimiyyətə gətirən adlandırmır ki )) 

[HPTRUEVISION]

Heç bir dəhşət görmürəm .  Yuxarıda da yazdım ki, xristianlıq da parçalanıb , nə  olsun ?  Düşünmürəm ki,  fransızlar , almanlar və ingilislər  - hər üçü xristian olmaqlarına baxmayaraq , lakin fərqli konfessiyalara aid olduqlarını özləri üçün dəhşət və  faciə hesab edirlər .  Bəs  sən niyə  türklərin , azərbyacanlıların, ərəblərin və  əfqanların müxtəlif konfessiyaya aid olmasını  dəhşət hesab edirsən ? 

 

 

fayda odur ki,  mərkəzləşmiş dövlət yaratdı.  Səfəvilərin farsları  hakimiyyətə gətirdiklərini   bilmirəm harada oxumusan .   

 

Tarixdə   qallomaniya deyilən bir etap olub .  Rusiya iri imperiya ola - ola onlar da bu  maniyanın daşıyıcısı olub. Yəni , fransız dili , geyimi , mədəniyyəti , normaları  - bir sözlə , fransızlara aid nə varsa hamısını yamsılayıblar.   İndi buna görə  kimsə Rus imperatriçası Ekaterinanı  satqın  və  fransızları  hakimiyyətə gətirən adlandırmır ki )) 

Sunyata xatirlayirsansa bu mezheb savashlari xristianlar arasinda da az olmayib. Meshhur "Varfolomey gecesi" barede melumatin var yeqin ki. Sadece olaraq onlar artiq bu bosh ve menasiz mezheb savashlari merhelesini kechibler, yani bu dehsheti geride qoyublar.  Muselmanlarda ise bu merhele davam edir, cox guman ki, bu yuzillikde de bitesi deyil. 

 

Ugursuz muqayisedi. Rus imperatorlari fransiz medeniyyetine boyuk regbet besleseler de aid olduqlari  milletin formalashmasi, dircelmesi,hetta geleceyi uchun cox shey edibler.  Bes bizim cox hormetli Iran shahlari bu sahede ne edibler? Fikirlesh gor bir shey tapa bilirsen) 

[Sunyata]

Sunyata xatirlayirsansa bu mezheb savashlari xristianlar arasinda da az olmayib. Meshhur "Varfolomey gecesi" barede melumatin var yeqin ki. Sadece olaraq onlar artiq bu bosh ve menasiz mezheb savashlari merhelesini kechibler, yani bu dehsheti geride qoyublar.  Muselmanlarda ise bu merhele davam edir, cox guman ki, bu yuzillikde de bitesi deyil. 

 

Ugursuz muqayisedi. Rus imperatorlari fransiz medeniyyetine boyuk regbet besleseler de aid olduqlari  milletin formalashmasi, dircelmesi,hetta geleceyi uchun cox shey edibler.  Bes bizim cox hormetli Iran shahlari bu sahede ne edibler? Fikirlesh gor bir shey tapa bilirsen) 

 

Rus imperatorları   öz millətləri üçün nə ediblər ?  Feodalizm orada cəmi  150 il bundan əvvəl  ləğv olunub .  Feodalizm isə   iri feodalların -  yəni  çar, imperator və onların qohumları olan zadəgan sinfinə  xidmət edən bir siyasi/ iqtisadi sistemdir.  Hansı millətdən danışırsan ?  Milləti onlar gecə gündüz eşşək kimi işlədiblər.  Yoxsa elə bilirsən ki,  Rus zadəganları  öz təəbələrini  gül çiçək içində böyüdərək , onalaraın hamısına  orta və ali təhsil veiridi ?  Bəlkə onlar üçün xüsusui  trenarjornıy zal  , özü də hovuzlu filanlı  , tikdirirdilər ?    İnsaf naminə  de görək ,  o rus imperatorları  xalqın qeydinəı qalsaydılar   iki dəfə  niyə inqilab edirdilər ?  

 

Sən də indi axtar gör daha nələr tapırsan ))   Mən axtarıb tapmıram . Bu mənim subyektiv fikrimdir.   Xalq haqqında düşünmək  -   yalnız demokratik inqilablar  nəticəsində  yaranmış   cümhuriyyətlər  meydana gələndən sonrakı  dövrü əhatə  edir.  Feodalizm dövrandə  xalqı heç  adam sayan da yox idi.  Hətta Avropanın ortasılnda belə ...

[HPTRUEVISION]

Rus imperatorları   öz millətləri üçün nə ediblər ?  Feodalizm orada cəmi  150 il bundan əvvəl  ləğv olunub .  Feodalizm isə   iri feodalların -  yəni  çar, imperator və onların qohumları olan zadəgan sinfinə  xidmət edən bir siyasi/ iqtisadi sistemdir.  Hansı millətdən danışırsan ?  Milləti onlar gecə gündüz eşşək kimi işlədiblər.  Yoxsa elə bilirsən ki,  Rus zadəganları  öz təəbələrini  gül çiçək içində böyüdərək , onalaraın hamısına  orta və ali təhsil veiridi ?  Bəlkə onlar üçün xüsusui  trenarjornıy zal  , özü də hovuzlu filanlı  , tikdirirdilər ?    İnsaf naminə  de görək ,  o rus imperatorları  xalqın qeydinəı qalsaydılar   iki dəfə  niyə inqilab edirdilər ?  

 

Sən də indi axtar gör daha nələr tapırsan ))   Mən axtarıb tapmıram . Bu mənim subyektiv fikrimdir.   Xalq haqqında düşünmək  -   yalnız demokratik inqilablar  nəticəsində  yaranmış   cümhuriyyətlər  meydana gələndən sonrakı  dövrü əhatə  edir.  Feodalizm dövrandə  xalqı heç  adam sayan da yox idi.  Hətta Avropanın ortasılnda belə ...

Numune kimi tekce 1Pyotrun islahatlarini gostermek kifayet eder. Bu islahatlarin behresini ruslar hele indide de gorur. Bax bele birisiyle fexr etmeye deyer.

[Sunyata]

Numune kimi tekce 1Pyotrun islahatlarini gostermek kifayet eder. Bu islahatlarin behresini ruslar hele indide de gorur. Bax bele birisiyle fexr etmeye deyer.

 

1- ci Pyotr təkcə Peterburqun inşasında 300 000  nəfər zorla insan işlədib  .  Oradan qaçanların isə  hətta ailəsini də  işləməyə zorla gətirtdirib . Deyilənə  görə  Peterburqun inşası  dövründə  30 000 - dən 100 000   - dək   fəhlə  həlak olub.   Bu da xalqı düşünən imperator.   

Edited July 5, 2014 by Sunyata

[Ell Taan]

  azärilärin   14 yashli särkärdä vä lider naqili   yunanlarin ( makedoniyalilarin ) 17 yashli särkärdä vä komandan naqilini lap geridä qoyub .   bir az   laq-laqani unutmaq  gäräk . eyibdir .

Edited July 5, 2014 by Ell Taan

[adad333]

  azärilärin   14 yashli särkärdä vä lider naqili   yunanlarin ( makedoniyalilarin ) 17 yashli särkärdä vä komandan naqilini lap geridä qoyub .   bir az   laq-laqani unutmaq  gäräk . eyibdir .

Shirvana 12 yashinda 7000 lik ordu yeridib.

[Ell Taan]

Shirvana 12 yashinda 7000 lik ordu yeridib.,

bir az düshünün , naqillara az uyun .    12 yashinda särkärdä ,  yox bir  faraon :)))))    bir dä  o zamanlar  7000 döyüshchünün olmasi üchün  nä qädär ähali lazimdir ?    naqilbazliqda   ermänilärlä az yarishin :))))

[HPTRUEVISION]

1- ci Pyotr təkcə Peterburqun inşasında 300 000  nəfər zorla insan işlədib  .  Oradan qaçanların isə  hətta ailəsini də  işləməyə zorla gətirtdirib . Deyilənə  görə  Peterburqun inşası  dövründə  30 000 - dən 100 000   - dək   fəhlə  həlak olub.   Bu da xalqı düşünən imperator.   

30 min olmesin lap 300 min olsun. Gel onun islahatlarindan danish. Pyotr islahatlarinin ruslarin heyatindaki evezedilmez rolunu danirsan yoxsa?