Azərbaycan Silahlı Qüvvələri.13

[sim-sim13]

РФ провела стрельбы искандерами, "точное попадание" мне показалось просто подрывом, и почему то пусков вроде несколько а "попаданий" только одно.

[azik-61]

54 минуты назад, Damba сказал:

Qracların buraxdığı paraşütlü bombalar ne idi? JDAM? 

Deyəsən Fablar idi....

[azik-61]

Похоже наши закупили новые беспилотные дроны ..Думаю от "Зербе" Орбитерь 1 отказались ,ихние эффективность кажись было малое...

[azik-61]

Когда пограничники их закупили ,сразу подумал что МО тоже закупит эти дроны ..

[Damba]

23 минуты назад, azik-61 сказал:

Deyəsən Fablar idi....

Diqqetle baxın, korrektirovka elemek üçün motor işleyir.

[Fidel_Castro]

Закирка в интервью Мирику грит что днем и ночью готовимся к войне и скоро вы увидите. Скоро это через 20 лет)))

[azik-61]

9 минут назад, Damba сказал:

Diqqetle baxın, korrektirovka elemek üçün motor işleyir.

Внимательно посмотрел вроде не какого "мотора" нету ...Срабатывает "механизм" и открываеться парашют........

Похоже Фаб-500Ш...

[Damba]

4 минуты назад, azik-61 сказал:

Внимательно посмотрел вроде не какого "мотора" нету ...Срабатывает "механизм" и открываеться парашют........

Похоже Фаб-500Ш...

Вы правы, чугун.

[Ifti]

49 минут назад, Fidel_Castro сказал:

Закирка в интервью Мирику грит что днем и ночью готовимся к войне и скоро вы увидите. Скоро это через 20 лет)))

меним о гедерен омрюм йохдур. Джамаатын да о гедер омрю йохдур. 30 ил гоздамышох, бесдир.

[Ifti]

Azərbaycan Ordusu yeni kamikadze PUA-nı təlimdə sınaqdan çıxardı- FOTO/VİDEO

http://az.azeridefence.com/azerbaycan-ordusu-yeni-kamikadze-pua-ni-telimde-sinaqdan-cixardi-foto-video/

[t00r]

On 9/20/2019 at 9:50 AM, sim-sim13 said:

РФ провела стрельбы искандерами, "точное попадание" мне показалось просто подрывом, и почему то пусков вроде несколько а "попаданий" только одно.

вот аналогуолмаян на 51ой секунде и 02 миллисекунде светится:

http://www.watchframebyframe.com/watch/yt/N94PWLLCNeA/51.02996978301491

 

к аналогуолмаяну у меня другие вопросы ))) но не для этого форума.

 

On 9/20/2019 at 11:03 AM, azik-61 said:

Внимательно посмотрел вроде не какого "мотора" нету ...Срабатывает "механизм" и открываеться парашют........

Похоже Фаб-500Ш...

 

http://www.watchframebyframe.com/watch/yt/U5P3-xBoH2U/6.609795000000001

 

нет это именно еврейский пепилац.

[ARES_]

1 час назад, t00r сказал:

вот аналогуолмаян на 51ой секунде и 02 миллисекунде светится:

http://www.watchframebyframe.com/watch/yt/N94PWLLCNeA/51.02996978301491

 

 

Блин и этой кучкой металла они ещё Европе угрожают. Неужели это и вправду такой аналогуолмаян что никакой ПВО его не берёт?

[Rauf Akbar]

В 20.09.2019 в 19:31, azik-61 сказал:

Похоже наши закупили новые беспилотные дроны ..Думаю от "Зербе" Орбитерь 1 отказались ,ихние эффективность кажись было малое...

Ошибаетесь. Их такое количество, что с ума сойти. Плюс доставка идёт.

[Ifti]

1 минуту назад, Rauf Akbar сказал:

Ошибаетесь. Их такое количество, что с ума сойти. Плюс доставка идёт.

будут применять массово наверное. / Интересно будет/ест ли с кумулятивной головкой? То что раньше показывали были с поражающими элементами в виде металлических шариков и пр.

[Rauf Akbar]

3 минуты назад, Ifti сказал:

будут применять массово наверное. / Интересно будет/ест ли с кумулятивной головкой? То что раньше показывали были с поражающими элементами в виде металлических шариков и пр.

Есть

Из новой партии

[azik-61]

4 часа назад, t00r сказал:

вот аналогуолмаян на 51ой секунде и 02 миллисекунде светится:

http://www.watchframebyframe.com/watch/yt/N94PWLLCNeA/51.02996978301491

 

к аналогуолмаяну у меня другие вопросы ))) но не для этого форума.

 

 

http://www.watchframebyframe.com/watch/yt/U5P3-xBoH2U/6.609795000000001

 

нет это именно еврейский пепилац.

Не понял вас...

[Ifti]

Передача "Радиус". II сезон. I передача. http://vk.com/military_az?w=wall-2466663_984363

[Ifti]

Военная передача Döyüşçü - 22.09.2019

http://vk.com/herbixeberler?w=wall-121289356_111504

[azik-61]

Şəhidimiz var,cəsəti netral zonadadı....

FB dünənmən məlumat vermişdilər..

[arbeitgeber]

Ливан поможет Армении сбивать израильские дроны Азербайджана
https://haqqin.az/oldage/158675

 

В Армении помощник губернатора до полусмерти избил подполковника
https://haqqin.az/news/158826

[Lion_Noir]

26 минут назад, azik-61 сказал:

Şəhidimiz var,cəsəti netral zonadadı....

FB dünənmən məlumat vermişdilər..

Allah rəhmət eləsin!

Bizim MN mətbuat xidməti  öz bazar günü istirahətində həmişəki kimi.

Sonrada deyillər şayə niyə yaranır. 

[Frenk Sinatre]

Son üç gündə nə qədər şəhid olan var? 

 

[Fidel_Castro]

55 minutes ago, Lion_Noir said:

Allah rəhmət eləsin!

Bizim MN mətbuat xidməti  öz bazar günü istirahətində həmişəki kimi.

Sonrada deyillər şayə niyə yaranır. 

 

это беда всех госструктур. Министр должен утверждать все выходящее инфо а то Дяргахлы сам не справляется))

Как можно заблудиться и оказаться на нейтралке....может сбежать хотел

Edited September 23, 2019 by Fidel_Castro

[yalquzaq]

В 22.09.2019 в 08:49, Ifti сказал:

Передача "Радиус". II сезон. I передача. http://vk.com/military_az?w=wall-2466663_984363

 

Этот "Радиус" позиционируется как самая крутая военная-аналитическая программа на нашем тв... вот дали тему-гибридные войны. Вызвали эксперта. И что телезрители узнали про гибридные угрозы? Да ничего! 10 минут в википедии дадут намного больше полезной информации. Зачем вызывать эксперта если ведущий не дает ему особо поговорить, да и он сам не очень то и хочет. Никакой конкретики, никакой аналитики. Да еще и политическая цензура видна с километра... 

[Call of Duty]

4 часа назад, yalquzaq сказал:

 

Этот "Радиус" позиционируется как самая крутая военная-аналитическая программа на нашем тв... вот дали тему-гибридные войны. Вызвали эксперта. И что телезрители узнали про гибридные угрозы? Да ничего! 10 минут в википедии дадут намного больше полезной информации. Зачем вызывать эксперта если ведущий не дает ему особо поговорить, да и он сам не очень то и хочет. Никакой конкретики, никакой аналитики. Да еще и политическая цензура видна с километра... 

Какие у нас эксперты по гибридной войне когда о классических войнах по пальцам можно пересчитать.

[Call of Duty]

5 часов назад, Fidel_Castro сказал:

 

это беда всех госструктур. Министр должен утверждать все выходящее инфо а то Дяргахлы сам не справляется))

Как можно заблудиться и оказаться на нейтралке....может сбежать хотел

Скорее всего неудачная вылазка. 

[Damba]

4 часа назад, yalquzaq сказал:

 

Этот "Радиус" позиционируется как самая крутая военная-аналитическая программа на нашем тв... вот дали тему-гибридные войны. Вызвали эксперта. И что телезрители узнали про гибридные угрозы? Да ничего! 10 минут в википедии дадут намного больше полезной информации. Зачем вызывать эксперта если ведущий не дает ему особо поговорить, да и он сам не очень то и хочет. Никакой конкретики, никакой аналитики. Да еще и политическая цензура видна с километра... 

Нарцисси́зм — свойство характера, заключающееся в чрезмерной самовлюблённости и завышенной самооценке — грандиозности, в большинстве случаев не соответствующей действительности

[Damba]

С первых минут потверждает диагноз.

[Frenk Sinatre]

1 hour ago, Call of Duty said:

Скорее всего неудачная вылазка. 

 

И скорее всего с нашей стороны...  

[Frenk Sinatre]

Düşmən yatmır.  2016 dan sonra bütün cəbhə boyu postlarında kameralar var.  Düşmən arxasında planlaşdırılan əməliyyat dəqiq tərtib olunmalıdır və mövcud riskləri nəzərə almalıdır..    

Yenə neçə ana gözüyaşlı qaldı.  

[Fidel_Castro]

Армяне говорят что эта вылазка попала на камеры. Если они это покажут, наше Минобороны заткнется как и в случае в Ходжавендском направлении в 2017 г. 

Вообще такое впечатление что в Минобороны кто-то в Главном Штабе намеренно посылает ребят на убой таким глупым способом создавая моральный упадок.

[Call of Duty]

26 минут назад, Fidel_Castro сказал:

Армяне говорят что эта вылазка попала на камеры. Если они это покажут, наше Минобороны заткнется как и в случае в Ходжавендском направлении в 2017 г. 

Вообще такое впечатление что в Минобороны кто-то в Главном Штабе намеренно посылает ребят на убой таким глупым способом создавая моральный упадок.

Отношение к солдатам не изменилось как и уровень офицеров.
Хоть ты его хорошо экипируй хоть сытно накорми, но с тупым командующим он останется пушечным мясом.

[Borcalı]

23 минуты назад, Call of Duty сказал:

Отношение к солдатам не изменилось как и уровень офицеров.
Хоть ты его хорошо экипируй хоть сытно накорми, но с тупым командующим он останется пушечным мясом.

Не надо, у нас командующий

"грамотный и  хороший специалист". По другому в нашей армии и не может быт. Там звание и должность продаётся как картошка на базаре!!!   

Edited September 23, 2019 by Borcalı

[Borcalı]

57 минут назад, Fidel_Castro сказал:

Армяне говорят что эта вылазка попала на камеры. Если они это покажут, наше Минобороны заткнется как и в случае в Ходжавендском направлении в 2017 г. 

Вообще такое впечатление что в Минобороны кто-то в Главном Штабе намеренно посылает ребят на убой таким глупым способом создавая моральный упадок.

Выполняют поставленную задачу как 1994г в Кельбаджаре. 

[ARES_]

Onlara catmir ki 21-ci esrde hansisa itkini saxlamaq az qala mumkun deyil? Rusiya o boyda agenturasi ola-ola Suriyadaki itkileri gizlede bilmir. Bunlar niye gizletmeye calisirlar ki? 

Onansa kisi kimi boyunlarina alsinlar ki he, doyus zamani sehid olub, hem ailesi biler bosuna olmuyub, hemde Mudafie Nazirliyide hormetden dusmez. Bele qic-qic gizletmeler ancaq ordunun imicine xelel getirir, gelen sefer bunlar heqiqet soyleseler bele heckim onlara inanmayacaq. Gedin bir defe ele bele genclerden sorusun kimse orduya getmek isteyir ya yox? Mene sexsen he deyen olmayib.

[t00r]

16 hours ago, arbeitgeber said:

Ливан поможет Армении сбивать израильские дроны Азербайджана
https://haqqin.az/oldage/158675

 

успехов ... ))))))))

[t00r]

On 9/21/2019 at 2:30 PM, ARES_ said:

Блин и этой кучкой металла они ещё Европе угрожают. Неужели это и вправду такой аналогуолмаян что никакой ПВО его не берёт?

этот аналогуомаян является аналогуолмаяном только в Российских СМИ. без спец БЧ никакой ОТРК не может нанести неприемлемый ущерб это факт.

 

[Borcalı]

3 часа назад, t00r сказал:

этот аналогуомаян является аналогуолмаяном только в Российских СМИ. без спец БЧ никакой ОТРК не может нанести неприемлемый ущерб это факт.

 

А вы думайте эти ОТРК без спец БЧ.  Они не зря возвращают Малкалы 203мм в строй. В современной военной доктрине широко рассматривается мало мощные спец БЧ.     

[t00r]

28 minutes ago, Borcalı said:

А вы думайте эти ОТРК без спец БЧ.  Они не зря возвращают Малкалы 203мм в строй. В современной военной доктрине широко рассматривается мало мощные спец БЧ.     

естесственно ... со спец бч у Искандер-М у Искандер-Э другой разговор. На счет 2С7М врятли вова возрадит производство и хранение специальных снарядов которые освоили с трудом к концу 80ых и давно списали в 00ые.

 

[umniy Nxcivanli]

Aviasiya, yoxsa artilleriya… Qarabağda “müharibə teatrı”na hansı daha uyğundur? –Ekspert rəyi

Dünyada son onilliklərdə kifayət qədər çox sayda lokal müharibə və silahlı münaqişələr baş verib. Demək olar ki, bütün münaqişələrdə quru qoşunlarının ümumqoşun birliklərinin maraqlarına uyğun olaraq, ordu aviasiyasından istifadə edilib. Bu məqalədə aviasiyanın münaqişələrdə rolu, müxtəlif relyefli əralərdə, xüsusən də dağlarda aviasiyadan istadə edilməsinin müsbət və mənfi cəhətləri, müasir raktiv artilleriyanın aviasyanı əvəz edə biləcəyi kimi iddiaları əsaslandırmağa çalışacağıq.

Məqalədə Vyetnamda ABŞ və SSRİ Hərbi Hava Qüvvələrinin döyüş əməliyyatlarında (1965-1973), Ərəb-İsrail müharibələrində (1967, 1973), İraqdakı çoxmillətli qüvvələrin döyüş əməliyyatları (İraqda “Səhrada Fırtına” və “İraqa Azadlıq”), Əfqanıstan Demokratik Respublikasında SSRİ-nin 40-cı ordusunun hava əməliyyatları, Şimali və Cənubi Qafqazda, o cümlədən Gürcüstanda və Dağlıq Qarabağda aviasiyanın tətbiqinə dair faktlar və onlardan əldə edilən təcrübələrdən istifadə edilib.

ABŞ tərəfindən atəş dəstək helikopterlərindən geniş miqyasda Cənubi Vyetnamdakı hava əməliyyatlarında istifadə edilib. Ərəb-İsrail müharibələrində isə helikopterlər ərəb tankları ilə mübarizə aparmaq üçün tank əleyhinə ehtiyat kimi uğurla tətbiq edilib. 1973-cü ilin oktyabrın 14-də 18 İsrail helikopteri Mitla aşırımına doğru irəlləyən Misir briqadasının tanklarının yarısını məhv etdi. İraqla müharibədə ABŞ qoşunlarının ordu aviasiyasından istifadə təcrübəsi də helikopterin tanklarla mübarizədə güclü bir vasitə olduğuna dair mövcud fikirləri təsdiqlədi. Məsələn, 1991-ci ilin yanvarın 17-də hava hücumunun ilk mərhələsində, ABŞ-ın 7-ci Ordu Korpusunun 11-ci ordu aviasiya briqadasından olan taktiki qrup, Səudiyyə-Küveyt sərhədinin yaxınlığında müdafiə hazırlıqlı müdafiədə dayanan İraqın tank bölmələrinə hücum etdi. 14 ədəd AN64A tank əleyhinə helikopter və 10 ədəd ON58D kəşfiyyat helikopterindən ibarət taktiki qrup gizli şəkildə dövlət sərhədini keçərək, rəqibin döyüş vahidlərinin düzülüşünə daxil olmaqla AGM-114 “Hellfire” raketlərindən 3-4 km məsafədən atəş açdılar. Nəticədə 10 zirehli nəqliyyat vasitəsi məhv edildi, 8 zirehli maşın isə zədələndi. 1991-ci ilin fevralın 11-də isə 16 tank əleyhinə və 8 kəşfiyyat helikopteri müdafiə rayonunu dəyişən İraq briqadasının tank və motopiyada bölmələrinə hücum etdi. Bu döyüşdə təxminən 40 ədəd tank, piyada döyüş maşını və zirehli personal daşıyıcısı məhv edildi. Bütün bu faktların çoxu düzənlik və təpəlik ərazilərdə qeydə alınıb.

Dağlarda zirehli vasitələrin istifadə edilməsinin problemli olması, düşmən hədəflərinin say və tərkibinə dair etibarlı məlumatların əldə edilməsi imkanlarının məhdud olması, motoatıcı bölüklərin atəşinin az effektiv olması, düşmənin atəşlə məhv edilməsi yükünü əsasən aviasiya və artlleriyanın üzərinə qoyur.

Təcrübə göstərir ki, dağlıq ərazilərdə düşmən haqqında etibarlı məlumatların əldə edilmədən, xüsusilə onun atəş sisteminin, HHM vasitələrinin, “yaşıl” zonaların yerini bilmədən hava əməliyyatına başlamaq atədən aviasiyanın əsaslandırılmayan döyüş itkilərinə səbəb olur.

Qoşunların hərbi əməliyyat təcrübələrinin təhlili göstərir ki, ordu aviasiyasının demək olar ki, bütün aviasiya dəstəyi, desant və nəqliyyat helikopterləri quru qoşunlarının hissə və birləşmələrinin maraqlarında fəaliyyət göstərmək üçün nəzərdə tutulur. Sovet qoşunlarının Əfqanıstanda böyük əməliyyatlarda iştirakı zamanı isə aviasiya dəstəyi bir qayda olaraq, düşmənin atəşlə məhvedilməsinin ayrılmaz tərkib hissəsi kimi nəzərdə tutulurdu.

Hücumun aviasiya dəstəyi 3 mərhələdən ibarət olurdu:

1. Hücumun aviasiya hazırlığı;
2. Hücumun aviasiya dəstəyi;
3. Düşmən müdafiəsinin dərinliyində qoşunların aviasiya müşayiəti.

Hücumun aviasiya hazırlığı 40-cı Ordunun və aviasiya ordusunun qərargahlarının birgə planları əsasında, hücumun aviasiya dəstəyi və düşmən müdafiəsinin dərinliyində qoşunların aviasiya müşayiəti isə hissə və birləşmələrinin planlarına uyğun olaraq həyata keçirilirdi. Qeyd edək ki, həmin dövrdə digər alternativlərin olmaması aviasiyaya üstünlük verilməsini məcburi prosedura çevirirdi.
Müəyyən edilən hədəflər üzərinə hərəkət etməzdən əvvəl aviasiya hərbi hissələri və idarəetmə qrupları, döyüş tapşırığı alındıqdan sonra zərbə endirmək üçün ekipaj və helikopterləri hazırlamaq üçün lazımi zamana malik olmalıdır. Müəyyən hədəflərin məhv edilməsi üçün ən optimal vasitələr seçilir, döyüş zərbəsinin sərfəli istiqamətləri və zərbə qrupunun tərkibi təyin edilir, hədəfə zərbənin üsulu, hədəfə çatmaq üçün ən əlverişli istiqamət və yüksəklik, hədəf sahəsi ətrafında manevr və digər vacib taktik elementlər müəyyən edilir. Dəstək qruplarının zəruri tərkibi müəyyən edilir. Zərbə və təminat qrupu isə uçuş marşrutunda və hədəf rayonunda inkişaf edən taktiki vəziyyətin və döyüş əməliyyatının şərtlərinə görə müxtəlif döyüş düzülüşlərindən istifadə edə bilərdi.

Bunlar standart vəziyyətlərdə hücum əməliyyatlarında tətbiq edilən variant olaraq qəbul edilə bilər. Lakin hazırda HHQ-nin tətbiqi düşmənin yerləşdiyi çoğrafi ərazinin, düşmənin hava hücumundan müdafiə vasitələrinin sıxlığından, onun düzülüşündən, eşalonlaşdırılmasından və bu vasitələrin real imkanlarından ciddi şəkildə asılıdır.

Dağlıq ərazilərdə düşmən öz idarəetmə məntəqələrini, qoşunlarını, texnikalarını və avadanlıqlarını daha doğru və dürüst şəkildə maskalaya bilir, bu isə nəticədə onların erkən aşkarlanmasına maneə törədir. Yollara, vadilərə və su mənbələrinə yaxın yerləşən obyektləri isə düşmən mühəndis qurğuları ilə gücləndirir və vacib hərbi elementləri çox sayda hava hücumundan müdafiə vasitələri ilə mühafizə edir.

Əvvəllər artilleriyanın imkanları məhdud idi, yəni dağlıq ərazilərdə bir çox hədəflər, idarəetmə məntəqələri, cəmləşmə rayonları, sursat və yanacaq anbarları, körpülər, rabitə qovşaqları, artilleriya vasitələrinin mövqeyi “ölü” zonada yerləşdirilirdi, buna görə də onların məhv edilməsi üçün döyüş təyyarə və helikopterlərindən mütləq istifadə edilirdi.

Pilotların aviasiya vasitələrinin istismarında yol verdikləri səhvlər ucbatından baş verən itkilərin statistikasına nəzərə salsaq, görərik ki, döyüş itkilərinin 25%-i düşmənin atəş təsiri olmadan baş verir. Bu 25%-in isə yarıdan çoxu dağlıq ərazilərdə baş verir. Deməli dağlarda aviasiyanın idarəedilməsi pilotlardan daha üstün təlim səviyyəsi, ustalıq və fiziki hazırlıq tələb edir.

Bildiyimiz kimi, meteoşəraitin qısa zamanda dəyişməsi, aşağı yüksəklikdə qəfil buludların formalaşması, uçuş görüntüsünün dərhal pisləşməsi, küləyin sürət və istiqamətinin dəyişməsi Qafqaz dağları üçün xarakterik hallardır.

Hücum hədəfləri adətən dağların yarğan və dərələrində, bəzən isə əks yamacların atəş üçün “ölü” zonalarında yerləşdirilir, bu isə təyyarə və helikopterlərin istifadəsini aşağıdakı səbəblərə görə məhdudlaşdırır:

– Hədəflərin aşkarlanması və tanınması çətinləşir;
– Hədəfə yaxınlaşmaq üçün istiqamətinin seçilməsi ilə bağlı məhdudiyyətlər yaranır;
– Aşağı yüksəklikdə manevr və şığıma imkanları məhdudlaşır;
– Döyüş marşrutu və hədəfə alma zamanı qısalır;
– Hücumdan çıxış şərtləri daha mürəkkəb xarakter daşıyır.

Dağlıq şəraitdə uzun müddət qalmaq piyadaları zəiflədir və tez-tez hissələri geri çəkmək, onları təzə hissə və birliklərlə əvəz etmək zəruri olur. Belə bir şərait hərbi qüvvələrin atəş gücünün çatışmazlığını kompensasiya etməli olan artilleriyanın üzərinə daha çox məsuliyyət qoyur. Digər növ silahlar bu şərtlərə uyğun gəlmir. Əslində, onların məhdud istifadə imkanları artilleriya üçün tələbatı daha da artırır. Belə şəratdə aviasiyanın da imkanları məhduddur. Yüksəkliklər, yüksək səs-küy, yağışlar, duman, güclü küləklər və yüngül hava aviasiyanın tətbiqini əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırır.

Maskalanan quru qüvvələr havadan görünmə riski olmadan gizli hərəkət üçün relyefin imkanlarından (bəzən isə kölgələrdən) istifadə edir. Vadilərdə təyyarələrin istifadəsi də çox təhlükəlidir. Çox sayda sabit və hərəkətli hava hücumundan müdafiə sistemlərinin, həmçinin daşınan zenit raket komplekslərinin mövcudluğu aviasiyanın daha yüksək hündürlükdə hərəkət etməsinə səbəb olur. Belə şəraitdə hədəflərin identifikasiyasının (tanınması və ya müəyyənləşdirilməsi) effektivliyi əhəmiyyətli dərəcədə azalır və öz qoşunlarına zərbə endirilməsi ehtimalı artır. Helikopterlər belə bir vəziyyətdə artilleriya hədəflərinin müəyyən edilməsində yardım edə bilərdi, lakin hava şəraitinə bağlılıq və yüksəklik problemi onların da effektivliyini məhdudlaşdırır. Yaxınlaşan aviasiyanın səs-küyü də problem yaradan faktordur. Nəticədə, düşmən sığınacaqlarda və qayalar arasında gizlənmək üçün əlavə zaman əldə edir.

Müdafiə olunan qoşunların xüsusi xarakteri aviasiya ilə qarşılıqlı əlaqə qurulmasında da problemlərlə qarşılaşır. Burada döyüş sahəsində qoşunların aviasiya dəstəyi vəzifələrinin həcminin artması xarakterik bir xüsusiyyətdir. Xüsusən dağlıq ərazilərdə düşmənin atəşlə məhv edilməsində aviasiya son illərə qədər daim dominant mövqe tutub. Müasir hücum əməliyyatlarının müvəffəqiyyətini aviasiya hədəflərinin hücum edən qoşunlara maksimum yaxın olması ilə təmin etmək mümkündür. Adətən hava vasitələrini yünəltmək üçün motoatıcı bölük və ya taborlarda aviatuşlayıcılar təyin edilirdi. Onlar aviasiyanın, çox vaxt helikopterlərin atəşini nizamlamaqla yanaşı qarşılıqlı tanınma və təhlükəsizlik məsələlərində yardımçı olurdular. Lakin dağlarda eyni konsepsiyanı tətbiq etmək adətən ciddi itkilərə səbəb olur.

Dediyimiz kimi, dar vadilərdə və dərələrdə aviasiyanın ciddi tətbiq məhdudiyyətləri mövcuddur, bu məhdudiyyətləri qrup şəkilində hücumların həyata keçirilməsi ilə də aradan qaldırmaq mümkün deyil, çünki bu daha böyük faciələrə səbəb ola bilər. Aşağı yüksəkliklərdə hədəfə yanaşma istiqamətinin seçilməsi, hədəfalma və zenit raket komplekslərindən yayınma manevrlərini həyata keçirmək daha mürəkkəbdir, qrup halında isə bu daha da təhlükəlidir. Yüksək hündürlüklərdə isə aviasiya vasitələrinin təhlükəsizliyi məsələləri nisbətən həll olunsa da, konkret cəbhə xətti bəlli olmayan şəraitdə atəşin sərrastlığı və quru qüvvələrinin təhlükəsizliyi məsələləri açıq qalır.

Həm Əfqanıstan, həm Dağlıq Qarabağ, həm də Çeçenistan və Gürcüstan müharibələrinin təcrübəsi göstərir ki, dağlıq ərazidə aparılan hərbi əməliyyatlar tam fərqli rakursdan planlaşdırılmalıdır. Dağlıq ərazi daim öz şərtlərini diktə edir. Bu şəraitdə düşmən qüvvələrinin bir-birindən izolyasiya edilməsi və ehtiyatların açılma sədlərinə çıxışına imkan verilməməsi ən doğru seçimdir. Bəlkə də ordu rəhbərliyi 20-30 il qabaq artilleriyanın və PUA-ların bu qədər inkişaf etmədiyi bir dövrdə dağlıq ərazilərdə aviasiyadan istifadə etmək məcburiyyətində idi.

Lakin artıq dünyada hər bir sahədə olduğu kimi, inkişaf edən hərbi istiqamətlərə, o cümlədən aviasiya və artilleriyanın xüsusi şəraitdə, xüsusən dağlarda tətbiqi və döyüş aparılması taktikasına, YARS və PUA-nın istifadəsinə dair müvafiq yeniliklər döyüş nizamnamələrinə əlavə edilməlidir.

Aviasiyanın dağlıq ərazilərdə tətbiqi yalnız HHM sisteminin tam sıradan çıxarılması, havada üstünlük əldə olunması və yalnız ciddi ehtiyac yaranması vəziyyətində mümkün olmalıdır. Sadalamaq istəmirəm, bu səbəbdən kifayət qədər aviasiya vasitəsinin itirilməsi faktı mövcuddur. Ortalama 10 000 dəyərində olan daşınan zenit raketi 3-20 milyon dollar dəyərində olan vasitəni, bəzən də pilot ilə birlikdə məhv edib. Bu məqsədlə döyüş aviasiyasının vəzifələrinin fərqli PUA modelləri arasında bölüşdürülməsi, ən azı tabor, mümkünsə bölük səviyyəsi də daxil olmaqla, bütün komandir heyətinin həm müşahidə, həm də zərbə təyinatlı taktiki pilotsuz vasitələrlə təmin edilməsi, bölmə və hissələrin vəzifə ştat struktunda düzəlişlər edilməsi və bu müddəaların tətbiqi üçün Quru Qoşunlarının Döyüş Nizamnaməsində dəyişikliklər həyata keçirilməsi vacibdir. Təbii ki, hər bir komandir öz döyüş tapşırığınının dərinliyində fəaliyyət imkanına malik pilotsuz vasitələrə sahib olmalıdır. Biz istəsək də, istəməsək də dağlarda döyüş əməliyyatlarının ən vacib elementindən biri artıq aviasiya deyil, YARS və PUA-lardır.

PUA mövzusuna əvvəllər kifayət qədər toxunulduğu üçün YARS istiqamətinə üstünlük verəcəyik.

Dağlıq ərazidə, xüsusən HHM vasitələrinin ən sıx yerləşdiyi Dağlıq Qarabağ ərazisində özüyeriyən uzaqmənzilli artilleriyanın əhəmiyyəti getdikcə artmaqda davam edəcək. 2008-ci ildə çox zəif və primitiv HHM vasitələrinə malik Gürcüstan 5 gün ərzində Rusiyanın ən azı 6 döyüş təyyarəsini məhv etdi. 4 pilot isə həlak oldu.

Deməli dağlıq ərazilərdə yerləşən hərbi əməliyyatlar teatrında aviasiyanın istifadəsinə yanaşma dəyişməlidir. Reaktiv artilleriya özünün sürət və zərbə manevrləri ilə Ordumuzun əsas atəş gücünə çevrilməlidir. Bir dərədən və ya yüksəklikdən digərinə dəqiq atəş dəstəyi, harda yerləşməsinə baxmayaraq yalnız artilleriya vasitəsilə mümkün olur. Hazırda silahlanmamızda özüyeriyən yaylım atəşli reaktiv sistemlər mövcuddur. Həm Ali Baş Komandanın, həm də Artilleriya Qoşunlarının birbaşa tabeliyində olan hissələr ilə bərabər birliklərin də artilleriya hissələrinin müasir YARS-larla təminatı vacibdir. Bu vasitələr birlik komandirinin qərarına əsasən həm əsas zərbə istiqamətində, həm də ayrı-ayrı hissə və bölmələrin maraqlarında istifadə edilə bilər. Səhra artilleriya vasitələrinə malik divizionların nisbətən məhdud atəş məsafəsinə və ərazi faktoruna görə onların divizion və ya batareya tərkibində bir yerdə yerləşdirilməsi mümkün olmur. Adətən taqım, bəzən isə top heyəti kimi ayrıca yerləşirlər. Lakin YARS-ların uzaq atəş məsafəsi istənilən tərkibdə istənilən yerləşmə sxemini mümkün edir.

Üst qurumların sərbəst qalan artilleriya vasitələrini tabor minaatan batareyalarına, taborun artilleriya vasitələrini isə müvafiq ştat dəyişikliklərdən sonra motoatıcı bölüklərə verməklə bölüyün atəş gücünü artırmaq mümkündür. Bu zaman motoatıcı komandir heyəti artıq bölük komandiri vəzifəsində artilleriya atəşinin idarə olunmasına cəlb edilərək ciddi təcrübə əldə edə biləcək.
İstənilən artilleriya vasitələrinin daha yüksək atəş mövqelərinə yerləşdirilməsi vacibdir, bunun üçün yolların açılmasına mühəndis istehkam bölməsinin şəxsi heyəti də cəlb edilə və ya artilleriya bölmələrinin tərkibinə verilə bilər.

Dağlarda düşmən hədəflərinə uzaqmənzilli artilleriyanın fərqli hədəflərə paralel və daha effektiv zərbə endirməsi, aviasiyadan riskli istifadəni ikinci plana keçirir. Təbii ki, Ermənistanın silahlanmasında olan bir çox zenit raket kompleksləri Suriyada müasir İsrail aviasiya vasitələrinə qarşı ciddi nəticələr əldə edə bilmir. Davamlı olaraq stels xüsusiyyətlərinə malik aviasiya vasitələrinin zərbələrinə məruz qalan tərəfin müxtəlif, məsələn, radioelektron müdaxilə, dağlıq ərazilərdə siqnalların itməsi, stansiyanın passiv rejimdə olması, qanadlı raketlərin daha aşağıdan hücum etməsi, üfüqarxasının müşahidə zonasından kənar olması və s. kimi bəhanələr gətirməsinin şahidiyik. Lakin hazırda Ordumuzun stels texnologiyaya sahib aviasiya vasitələrini alması, düşmənin HHM vasitələrinin daha yüksək mövqelərdə yerləşməsi, Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonların miqyasının kiçik olması və s. alternativ variantın – YARS-ların mövcudluğu şəraitində aviasiyadan istifadəni məhdudlaşdırmağa imkan verir. Digər tərəfdən isə DZRK-nın getdikcə artan imkanlarının dağlarda helikopterlərin tam, hücum təyyarələrinin isə qismən istifadəsini istisna edəcəyi artıq heç kimdə şübhə doğurmur.

Müasir YARS-lar sursatın uçuşda tənzimlənməsi üçün həm ətalətli naviqasiya, həm QLONASS, həm də GPS sistemlərindən istifadə edir, yaylım atəşi zamanı hər bir raket yaddaşına yazılan öz fərdi hədəfinə yönəldilir. Silahlanmamızda müxtəlif eşalonlarda zərbə endirməyə malik belə komplekslər mövcuddur, yenilərinin də alınması istisna deyil. Həm aviasiyanın havada aşkarlanması və özüyeriyən artilleriyanın düşmən tərəfindən 70-280 km məsafədə nəzarətə götürülməsi, həm də onların məhv edilməsi ehtimalları arasında böyük bir fərq mövcuddur. Təkrar sursatla təminat üçün aviasiyanın bazaya qayıtması şərtdir, bu isə daha çox zaman itkisinə səbəb olur. Artilleriyanın nəqliyyat yükləmə maşını isə daim yaxınlıqda hazırdır.

Aviasiya vasitələrinin alınması, saxlanılması, texniki xidmət xərclərinə kifayət qədər böyük rəqəmləri ehtiva edən pilot hazırlığı, bazaların inşası, saxlanılması, təminatı və s. xərclərini əlavə etsək görərik ki, artilleriya divizionunun saxlanılması, daim havada REM vasitələrinin təsirinə məruz qalan aviasiya eskadrilyasının saxlanılmasından 10 dəfələrlə daha ucuz başa gəlir. Yəni, Dağlıq Qarabağ teatrında həm daşınan, həm də sabit HHM vasitələrinin sıxlığını nəzərə alaraq havada tam üstünluk əldə edilənə qədər OTRK imkanlı YARS-lardan istifadəyə üstünlük verilməsi zəruridir. Çox da geniş imkanlara malik olmayan “Stinger” tipli DZRK-ların döyüş təyyarələrinə qarşı aktiv fəaliyyətləri Əfqanıstan, Vyetnam və Qarabağ müharibəsindən bizə yaxşı məlumdur.

Bir hücum təyyarəsinin 10 ədəd xarici asqısında 24 kq döyüş başlığına malik 10 ədəd idarəolunan raket daşına bilər, “Polonez” isə 8 ədəd 140 kq-lıq döyüş başlığını daha yüksək dəqiqliklə fərqli hədəflərə yönəldə bilər. Mən hələ bunu digər alternativ sayıla biləcək “Smerç”, “Uraqan”, modernləşən “Tornado”, LORA və ya SOM-ları nəzərə almadan dəyərləndirirəm. Digər tərəfdən YARS-ın zərbə gücü və məhvetmə radiusu hücum təyyarəsinin toplam zərbəsinin göstəricilərindən daha yüksəkdir. Əlavə olaraq birincinin ehtiyat raketləri 1-3 km daim arxada yüklənməyə hazır olmalı, vasitə mütləq aerodroma qayıtmalı, ən azından sursat və yanacaq almalıdır. Meteoroloji və əməliyyat şəraiti imkan verərsə, standart prosedurlardan sonra təkrar eyni trayektoriya ilə havaya qalxmalıdır. Belə olan halda YARS-ların Dağlıq Qarabağın coğrafi şəraitində aviasiya vasitələrindən, xüsusilə də aşağı yüksəkliklərdə uçmağa məcbur olan hücum aviasiyasından üstünlüyü barədə müzakirə və mübahisəsinə ehtiyac qalmır. Nəticə etibarı ilə Azərbaycanda HHQ-yə məhdud ehtiyac mövcuddur, lakin uzaqmənzilli reaktiv artilleriyanın çəkisinin artırılması vacibdir. Bunu həm hərbi əməliyyatlar teatrı, həm də döyüş təcrübəsi tələb edir. Gələcəkdə mümkün münaqişələrin əsas komponenti olacaq reaktiv mərmilərin ölkə ərazisində istehsal prosesinin həyata keçirilməsi də aktual vəzifələrdən biri olmalıdır.

Hərbi ekspert Ədalət Verdiyev

Ordu.az