Anton Çexov: Tərbiyəli Insanın 8 Keyfiyyəti

Maga Qasımov · January 16, 2015

Anton Çexov: Tərbiyəli insanın 8 keyfiyyəti.

100 il öncə Anton Çexov istedadlı rəssam olan doğma qardaşına bir məktub yazmışdı. Qardaşı istedadlı olsa da, iradəsizlikdən içkiyə qurşanmışdı. Anton Pavloviç Çexov qardaşının xasiyyətinə bələd olduğundan, onun, öz istedadına qarşı bu dərəcədə etinasız yanaşdığına görə çox üzülürdü. O yazırdı ki: «Güclü rus istedadı məhv olur, bir qəpiksiz viran olur».

Onun məktubu çox emosional və dəqiq çalarlarla zəngin idi, düşünürəm ki, biz də hökmən onu oxuyub, qiymət verməliyik. Ola bilsin ki biz Nikolay kimi içki aludəçisi olub, sınıq-salxaq bozalaqlarda vaxtını öldürən kəslərdən deyilik, lakin etiraf edək ki, əksəriyyətimiz mərhəmət ehtiyacı ilə yaşayıb, bataqlıqda boğuluruq, kifayət qədər gözəçarpan istedadımız ola-ola, «məni heç kim anlamır» deyib, tənəzzül etməyə davam edirik. Bunu eləməklə biz həm özümüzə, həm də bizə biganə yanaşmayan yaxınlarımıza zərər vermiş oluruq. Bu məktubu hökmən oxuyun. Rus ədəbiyyatının böyük klassiki sizə çox şey öyrədə bilər.

________________________________________

MOSKVA, 1886.

Sən çox vaxt mənə şikayət edirdin ki, səni «başa düşmürlər!». Hərçənd ki buna görə nə Höte, nə də Nyuton şikayət etməzdi… Şikayət edən yalnız İsa Məsih olardı, o da «özü» haqqında deyil, təlimi haqqında deyinərdi… Səni çox yaxşı başa düşürlər… Əgər sən özün özünü başa düşmürsənsə, bu digərlərinin deyil, sənin günahındır… Səni əmin edirəm ki, qardaşın və sənə yaxın olan birisi kimi, mən səni başa düşür və rəhm edirəm… Sənin yaxşı keyfiyyətlərin haqqında, beş barmağım kimi xəbərim var, və mən onlara dəyər verib ən dərin hüsn-rəğbətimi bəsləyirəm… Əgər səni anlamağımın isbatı üçün həmən o şəxsi keyfiyyətləri sadalamağımı istəyirsənsə, bunu edə bilərəm. Mənim fikrimcə sən aşırı dərəcədə mehribansan, bu sənin iradəsiz olmağına gətirib çıxardır, böyük qəlbin var, sən xudbin (eqoist) insan deyilsən, sonuncu qəpiyin olsa belə, onu bölüşəcəksən, səmimisən; paxıllıq və nifrət sənə yaddır, sən sadə insansan, insan və heyvanlara rəhm edirsən, məkrli deyilsən, kinsaxlamayan, etibar edən birisisən sən… Tanrı sənə elə bir istedad verib ki, digərlərində onu axtarmaq lüzumsuzdur: və bu, sənin qabiliyyətindir. Və bu qabiliyyət səni milyonlarla insandan üstdə tutur, çünki sadəcə 2 000 000 insandan biri həqiqi rəssam ola bilər.

İstedad səni xüsusiləşdirilmiş mövqeyə qoyub. Belə ki: sən qurbağa və ya böyə olsan belə sənə hörmət edəcəklər, çünki istedada görə hər şey bağışlanır. Nöqsanın isə sadəcə bir dənədir. O sənin cəhalət dayağın, hüznün və əzabındır. Bu – sənin aşırı tərbiyəsizliyindir. Xahiş edirəm, üzürlü hesab elə, fəqət… İş orasındadır ki, həyatın da öz şərtləri var… Ziyalı mühitini özünə yad deyil, doğma görmək üçün, tanınmış tərbiyəli obrazında olmalısan… İstedadın səni bu mühitə salıb, sən ona aidsən, lakin… sən ondan uzaqlaşırsan, və sən məcburən mədəni ictimaiyyətlə vis-a-vis sakinləri arasında müvazinətini saxlamalı olursan. Sənin kötəklənərək, reyn zirzəmisində böyüdüyün, tulapayından bir dilim aldığın meşan cisminin buna çox böyük təsiri vardır. Və onun üzərində qələbə çalmaq çətindir, dəhşətli dərəcədə çətindir.

Tərbiyəli insanlar, mənim fikrimcə, aşağıdakı şərtlərə cavab verməlidirlər:

1) Onlar insan şəxsiyyətinə hörmət edirlər, bu səbəbdən də mərhəmətli, yumşaq, nəzakətli və güzəştə gedəndirlər. Onlar itirilmiş çəkic və ya rezinə görə iğtişaş törətmirlər; kiminləsə yaşayarkən, onlar minnət etmirlər, tərk etdikləri zaman isə: “sizinlə yaşamaq mümkün deyil!” deyə deyinmirlər. Onlar həm səs-küyü, həm soyuğu, həm aşırı dərəcədə qızardılmış əti, həm acını, həm də evdə kənar insanların olmasını bağışlayırlar…

2) Onlar sadəcə dilənçi və sahibsiz heyvanlara görə riqqət etmirlər. Onlar gözə görünməyən şeylərə görə də can yandırırlar...

3) Onlar özgənin əmlakına hörmət edirlər, buna görə də borcları ödəyirlər...

4) Onlar təmizürəklidirlər və cəhalətdən alovdan qorxan kimi qorxurlar. Cəhalət dinləyici üçün təhqir olmaqla yanaşı, yalançını onun gözündə bayağılaşdırır. Onlar lovğalanmırlar, evdə necə davranırlarsa, küçədə də özlərini eynilə aparırlar. Onlar boşboğazlıq eləmirlər və öz səmimiyyətləri ilə icazəsiz soxulmurlar… Özgələrin qulaqlarına hörmət etmək məramı ilə onlar bəzən susmağı da bacarırlar...

5) Onlar digərlərinin riqqət və köməyinə bariz olmaq üçün, özlərini məhv etmirlər. Onlara dayəlik edilsin deyə, digər insanların qəlbi ilə oynamırlar. Onlar demirlər ki: məni başa düşmürlər!

6) Onlar başağrıdan deyillər. Və onları məşhur birisi ilə tanış olmaq qədər saxta brilliantlar, Salon’e-da gördükləri insan coşqunluğu şadyana etmir…

7) Əgər onlar hər hansısa bir istedada qabildirlərsə, ona hörmət edirlər. Onlar istedadın uğrunda sükutdan, qadınlardan, şərab və təlaşdan məhrum olmağa hazırdırlar…

8) Onlar özlərində estetikanı tərbiyələndirirlər. Onlar paltarda yatmağı, taxtabiti ilə dolu dəlikləri görməyi, murdar hava ilə nəfəs almağı, tüpürcəkli döşəmə üzərində yeriməyi, nöyüdlü ərzaqla qidalanmağı bacarmırlar. Onlar cinsi ehtiyaclarını ram edirlər… […] Onların qadınlardan əsas istəyi yataq və ya at təri deyil, hiyləgərli ağıla da ehtiyacları yoxdur, o ağıla ki, saxta hamiləliklə səni inandırsın və usanmadan yalanın ardı-arasını kəsməsin. Onların, ələlxüsus da rəssamların, təravətə, zəriflik və incəliyə, insanlığa ehtiyacı vardır […]… Onlar araq içdikdən sonra kimə gəldi və hara gəldi ilişmirlər, aşmırlar, onlar şkafı iyləmirlər, çünki bilirlər, bu nankorluğun əlamətidir. Spirtli içkini isə, sadəcə sərbəst olanda, yeri gəldiyində qəbul edirlər… Çünki onların mens sana in corpore sano-ya ehtiyacı vardır. Və s. və i.

Tərbiyəlilər bu cürdür. Olduğun mühitdən aşağı səviyyədə qalmamaq və tərbiyələnmək üçün sadəcə Dikkensin – Pikvikini, Hötenin – Faustunu oxumaq kifayət deyil. Faytona minib, Yakimankaya getmək hər şey demək deyil…

Burada fasiləsiz əməyə ehtiyac vardır, gündüz və gecə, dayanmadan, əzmlə görülən əməyə, mütaliəyə, maariflənməyə və azadlığa ehtiyac vardır… Burada saatın hökmü var… Yakimankaya gedib-gəlmək kömək etməyəcək. Cəsarətlə hər şeyə tüpürüb, qaçmaq lazımdır… Gəl bizim yanımıza, su ilə dolu qrafini sındır və uzan, mütaliə elə… heç olmasa Turgenevdən oxu, axı sən ondan heç nə oxumamısan…”

Edited January 16, 2015 by Maga Qasımov

NOIR · January 18, 2015

Nikolay Çexov 1889-cu ildə, 31 yaşında vərəmdən vəfat edib. Bu məktub qardaşını xilas etmək üçün kifayət deyilmiş, görünür. Bəlkə də vaxtsız, gecikmiş çağırış imiş. Anton Çexov qardaşından ürək yanğısı ilə yazır, halına acıyır. Onun yeganə nöqsanını tərbiyəsizlik bilir. Amma məncə, tərbiyəsizlik deyilən, özü hansısa gizli nöqsanın yalnız təzahürü idi.

Hər bir insanın həyatında böhran nöqtəsi ola bilər və bu an o tək olmamalıdır. Nikolay Çexov çox güman ki, həmin məqamda tək qalıbmış ... və yaxud, Anton Pavloviçin məktubundan göründüyü kimi, qardaşı həqiqətən özü özünü başa düşmürdü. öz halının, narahatlığının səbəbini dərk edə bilmirdi, bunları öz doğmalarına çatdıra bilmirdi, izah edə bilmirdi.

bu, insan faciəsidir...

Əlavə olaraq, dərk edirəm, həm də razılaşıram ki, “Tərbiyə” mənbəyi etibarilə özünüdərkdən, özünəhörmətdən başlayır. Mahiyyətini düşüncə və davranış etikası, o cümlədən ziyalılıq, dözümlük, mərhəmət təşkil edir...hər punktu ayrılıqda müzakirə etmək də olar...

Maraqla oxudum. Bu mənbə ilə tanışlığım ilk dəfə idi. Tərcüməsi mükəmməldir, təşəkkür edirəm.