Milli Azərbaycan ədəbiyyatı

[Мой Баку]

II





Ey əzizim, xələfım, mayeyi-izzü şərəfim, ruhi-rəvan, munisi-can, tabü təvan, tazə cəvanım ki, on ildən bəridir ömri-giranmayəmi, yalqız demirəm dinimi, imanını, insafımı, vicdanımı, irfanımı, həm canımı da, cümlə qonum-qonşu deyil, el də bilir ki, sənə vəqf eləyib, şamü səhər, hər nə qədər rəncü kədər, xeyrü zərər, fitnəvü şər səndən ötər dövri-qədərdən yetişibdirsə mənə, canıma minnətlə qəbul etmişəm, ancaq atalıq həqqimin ifası üçün, mehrü məhəbbətlə, nə izzətlə, nə halətlə sənə tərbiyə, təlim edərək, sərv-qədin bəsləmişəm, canü dilimdən səni çox istəmişəm, bir para sırf axmaq olub öz gözünün nura olan sevgili övladını tədrislə təzyi və təzyiq eləyən cahilü gümrah atalar tək səni zindani-mədarisdə müqəyyəd eləyib, elmü maarif deyilən boş, əbəs, insana cəfəng işlər ilə fıkrini, həm əqlini, vicdanını məhdud qılıb ruhunu incitməmişəm, zəhmətinə bitməmişəm, küçədə, bazarda öz qəsdinə iqdam edərək, hər günü bayram edərək, günləri axşam edərək, xoşladığın tək dolanıb, gəzməyinə razı olub, mən səni bir sənətə də qoymamışam, hər gecə hər yerdə qonaq qalmağını, zövqü səfa almağını, zurna, qaval çalmağını xoşlamışam, öz başına boşlamışam, həmd xudayə ki, olubsan belə qüvvətli, məhabətli, şücaətli cəvan, şiri-jəyan, bəbri-bəyan; vəqt о zamandır dəxi bundan belə bir ad çıxarıb, iş bacarıb, ilxı qovub, mal aparıb, dəhrə qiyamət qoparıb, yolları məsdud eləyib, aləmi məhdud eləyib, hasili-məqsud eləyib, sən məni xoşnud eləyib adəti-quldur olasan, yol vurasan, el qırasan, gərçi qaçaqlıqda tutulmaq da var, əmma, onu fikr eyləmə əsla ki, dutulsan, ələ düşsən də tərəhhümlüdür ərbabi-hökümət, sənə eylər hamı hörmət, olasan həbsdə rahət, çörəyin gərm, suyun saf, yerin künci-fərağət, sənə bir kimsədə cürət olamaz etsin əziyyət, nola bir gün düşə fürsət qaçasan qurtarasan həbsdən; əlbət ki, əgər qaçmağa da olmaya imkan, işini qət edə divan, olasan əhli-pasilyan, nə qəmin var, sənə qurban ki, о yerlərdə nə çoxdur sən özün xoşladığın Sonya kimi qünçə-dəhən, sim-bədən, rəşki-çəmən, zülfü səmən, gözləri ahuyi-xütən, göpgözəl, ağappaq, о ismətli, vəcahətli, səbahətli, məlahətli madamlar, birin əlbəttə alarsan, desə rus ol, nə çətin şeydir, olarsan, dəxi bir xaç da salarsan, bu əməldən ucalarsan....



İvan namın alarsan,

Amilyanov olarsan,

Nə qədər olsa da ömrün

О yerlərdə qalarsan.

[Мой Баку]

BƏHRİ-TƏVİL


UZUN DƏRYA


I



Ey fələk, zülmün əyandır, bu necə dövri-zamandır ki, işim ahü-fəğandır, məni yandırma amandır, gözümün əşqi rəvandır, ürəyim dopdolu qandır, hamı qəmdən bu yamandır ki, neçə əhli-qələmlər, buraxıb canıma qəmlər, qarışıb dərd-bəhəmlər, ürəyim indi vərəmlər, qəzetə, jurnala bu küfri-şiyəmlər necə cürətlə rəqəmlər yazıb islamə sitəmlər eləyirlər ki, gərək aləmi-islamda, hər ölkədə, hər şəhrdə, dinarü-dirəmlər saçılıb, məktəbi-nisvan açılıb, qız balalar məktəbə hazır olalar, elmdə mahir olalar, fəzldə bahir olalar, başdan-ayağa geyələr don, gedələr məktəbə on-on, dutalar şiveyi-bidət, oxuyub nəhvlə hikmət, alalar dərsi-təbabət, bilələr cümlə kitabət, edələr yazmağa adət, itə ismət, bata iffət, aman, ey vah! Ay allah, bu qövm oldu nə gümrah, bu nə şiveyi-ikrah! Bu nə zümreyi-bədxah!

Salıb aləmə pərxaş, bular lal ola, ey kaş, düşə başlarına daş! Xüdaya, bu nə güftar, nə rəftar, nə murdar, nə biar, fənakarə bizi sövq eləmək fikrinə amadə olublar! Qıza lazımdır əgər bilmək: о da ev işi, paltar tikişi, köhnə yumaq, yun daramaq, don yamamaq, səhnü-səranı süpürüb, kasanı qabı üfurüb, küftə, kələm dolması, mət halvası, ət bozbaşı, ya lobyalı aş, bir dəxi təndir lavaşı eyləməyindəndir ibarət ki, əgər bunları da bilməsə eyb eyləməz, ancaq qıza ən lazıməli bir, iki, üç məsələni bilməyidir, bilsə olur əmrə kifayət, biri oldur ki, gəlin getdiyi evdə bacarıb, qaynataya, qaynanaya çımxıra bilsin ki, ona söz deməyə etməyə bir kimsə də cürət, biri də qaynı ilə sahibi mabeyninə bir hadiseyi-təfriqədir kim, ona dair edə hiylət ki, beş-üç gündə çox ildən qazanılmış bu qədər mehrü-məhəbbət, ola təbdili-ədavət, biri həm axırı ən ümdəsi damdabacanın, həm xoxunun, xortdanın adlarını bilməkdə gərək səy edə övrət, nə qədər faidəsı var bu işin gər ola diqqət ki, əgər ağlaya, yainki dəcəllik edə bir tifl, nəhayət, anası söyləsə bu adları filfövr edər övladını rahət və qalar əqli səlamət, başı çəkməz də məlamət....



Budur aləmi-nisvan!

Budur hali-müsəlman!

Gərəkdir edə məhdud

Öz övladını insan!



Sən, əmma, hələ qanma!

Inanmırsan inanma!

Fərəhlən əməlindən!

Utanmırsan, utanma!

[Мой Баку]

Bakılı deyir ki:


Rəməzan eydinin icrasını hərçənd bizə
Həzəratı-üləma bircə gün elam etdi;
Biz o bir gündə də ancaq dükan, aldıq, satdıq,
Ancaq onlar qara məxluq ilə bayram etdi.

[Мой Баку]

Başqa millətdən hüququ almaq üçün hər zaman


Başqa millətdən hüququ almaq üçün hər zaman
Inqilabiyyun, səlahiyyun, rəşadiyyun çıxar!
Bizdən isə satmağa namusü irzi-milləti!
Ətidalıyyun, himariyyun, fəsadiyyun çıxar!

[Мой Баку]

Axşam olcaq üçeniklər hərə bir madmazelin


Axşam olcaq üçeniklər hərə bir madmazelin
Keçirib qol qoluna küçədə cövlan ediyor;
Sonyalar bunları tədris edəsəymiş, əcəba,
Üçitellər dəxi məktəbdə nə meydan ediyor?!

[Мой Баку]

Arıq çalı1şır ki, millət azad olsun


Arıq çalı1şır ki, millət azad olsun,
Zahid çıgırır ki, məscid abad olsun.
Söz boynu qraxmallılarındır ki, deyir:
- Bir madmazel olsun ki, pərizad olsun!

[Мой Баку]

Əksimə


Zahidin əksimə düşcək nəzəri-xudbini -
Görür ayineyi-safımda o bir bidini;
Zənn edər əqli-qəsirilə o mənhus mənəm,
O mənə lənət edər, mən deyərəm amini;
Gec-tez, əlbəttə, kəsər bir bu qədər lənət onu,
Yerdə qalmaz mənim aminim, onun telini.

[Мой Баку]

Ə.Qəmküsar bəradərimə cavab


Ə.Qəmküsar bəradərimə cavab:
“Təhvili-ibarət” sözünü “tərcümə” qanmaq, -
Məktəbli çocuqlar da bilir kim, bu xətadır;
Bir boylə xəta kəlmə mühərrir qələmindən
Carı olur isə, ədəbiyyata bəladir!

[Мой Баку]

Şanlı gördükcə məni sanki edir qövr fələk


Şanlı gördükcə məni sanki edir qövr fələk,
Min kələk cidə edir başıma filfövr fələk.

Namurad olmağım oldisə muradı oldum,
Şimdi bilməm nə murad ilə edir dövr fələk?

Asiman oldumu surax iki gün güldü üzüm,
Ki, mükafat olaraq bunca edir cövr fələk?!

Artıq oynatma məni səni dəxi, ey eşqi-cünün,
Mən özüm oynayıram çalsa da hər tövr fələk!

Şimdilik rəqsdəyiz, ta görəlik kim yıxılır:
Mənü dil, eşqü həvəs, hutü həməl, sövri-fələk?

[Мой Баку]

Şah dedi


Şah dedi: - Ağlayıram, bəs ki, üzüm çirkindir,
Ildə bir görsəm əgər ayinədə sürətimi!
Ona ərz etdi vəziri: - Səni hər gün görürəm,
Nə qədər ağlayıram, şimdi düşün halətimi!..

[Мой Баку]

Xandostu, amandi, qoyma, gəldi!


Xandostu, amands, qoyma, gəldi!
Didarı yamands qoyma gəldi!

Vay, vay! Deyzszn bzizr deyil bu!
Bir izklz uyan tzhzr deyil bu!
Allahs sevirsən , ər deyil bu!
Ərdodu, qabandı , qoyma, gəldi!
Didarı yamandı, qoyma, gəldi!

Ol gən ki, adaxladsz, utandsm,
Omlands, dediz, zrin, inandsm,
Zr bçylz olurmui ?! Indi qandsm;
Xandostu amands, qoyma, gəldi!
Kirdars yamands, qoyma, gəldi!

Qorxdum, ay aman, yarslds bamrsm,
Bir nazik ipz sarslds bamrsm,
Gup-gup dçyənəb darslds bamrsm,
Cansm oda yands, qoyma, gəldi!
Kirdars yamands, qoyma, gəldi!

Dudkei kimi bir papaq baisnda,
Am təklzri bzllidir qaisnda,
Gzrxi qocadsr-- babam yaisnda,
Amma sodamands, qoyma, gəldi!
Kirdars yamands, qoyma, gəldi!

Iyrznmiizm amzsnsn suyundan,
Qztran qoxusu gzlir boyundan,
Lap domrusu qorxmuiam xoyundan,
Bir zfi ilands, qoyma gəldi
Kirdars yamandsr, qoyma, gəldi!

[Мой Баку]

Uşaqdır


Ay başı daşdı kişi, dinmə, uşaqdır uşağım!
Nə ədəb vaxtıdı, qoy söysün, ufaqdır uşağım!

Atanın goru üçün, boşda bu tifli başına,
Keyfinə dəymə, söyə ya sənə, ya qardaşına,
Indicə-indicə ancaq yetir on bir yaşına,
Əqli kəsmir, hələ bir körpə uşaqdır uşağım!
Nə ədəb vaxtıdı, qoy söysün, ufaqdır uşağım!

Bir söyüşdən ötəri etmə əziyyət balama,
Göyərib coşma, utan, qonşuları yığma dama,
Sənə söydükləri getsin başı batmış atama,
Qışqırıb bağrını da yarma, uşaqdır uşağım!
Nə ədəb vaxtıdı, qoy söysün, ufaqdır uşağım!

Ax, nə yaxşı kişidir qonşumuz Ağcanın əri, -
Oğlu söydükcə fərəhdən açılır balü pəri;
Yoxsa, ay hərzə kişi, bir quru sözdən ötəri
Darıxırsan, deməyirsən ki, uşaqdır uşağım!
Nə ədəb vaxtıdı, qoy söysün, ufaqdır uşağım!

Kişi, az söylə mənə bir dəxi məktəb sözünü!
Yəni məktəblə uşaq kamil edərmiş özünü?
Bir söyüşdən yana az danla bu tiflin üzünü!
Sozu lezzetli, şirin dilli uşaqdır uşağım!
Nə ədəb vaxtıdı, qoy söysün, ufaqdır uşağım!

Deyilik erməni, zayə edək övladımızı,
Oxudaq gözləri açılmamış əhfadımızı,
Görmüşəm elm oxumuş heyvərə damadımızı,
Qoymaram məktəbə, bir qabil uşaqdır uşağım!
Nə ədəb vaxtıdı, qoy söysün, ufaqdır uşağım!

[Мой Баку]

Daş qəlbli insanları neylərdin, ilahi?!


Daş qəlbli insanları neylərdin, ilahi?!
Bizdə bu soyuq qanları neylərdin, ilahi?!

Artdıqca həyasızlıq olur el mütəhəmmil,
Hər zülmə dözən canları neylərdin, ilahi?!

Bir dövrdə kim, sidqü səfa qalmayacaqmış, -
Bilməm belə dövranları neylərdin, ilahi?!

Məzlumların goz yaşı dərya olacaqmış, -
Dəryaları, ümmanları neylərdin, ilahi?!

Səyyadi-cəfakardə rəhm olmayacaqmış, -
Ahuləri, ceyranları neylərdin, ilahi?!

Bağın, əkinin xeyrini bəylər görəcəkmiş, -
Töxm əkməyə dehqanları neylərdin, ilahi?!

Iş rəncbərin, guz öküzün, yer özününkü, -
Bəyzadələri, xanları neylərdin, ilahi?!

Hökm eyləyəcəkmiş butun aləmdə cəhalət, -
Dildadeyi-irfanları neylərdin, ilahi?!

Surtuqlu müsəlmanları təkfirə qoyan bu
Döşdüklü müsəlmanları neylərdin, ilahi?!

Yaxud buların bunca nüfuzu olacaqmış, -
Beş-üç bu süxəndanları neylərdin, ilahi?!

Qeyrətli danosbazlarımiz iş bacarırkən, -
Tənbəl, dəli şeytanları neylərdin, ilahi?!

Ərlər hərə bir qiz kimi oğlan sevəcəkmiş, -
Evlərdəki nisvanları neylərdin, ilahi?!

Tacirlərimiz Sonyalara bənd olacaqmış, -
Bədbəxt Tükəzbanları neylərdin, ilahi?!

Sübhanəkə, sübhanəkə, sübhanəkə, ya rəb!
Baxdıqca bu hikmətləre heyran oluram həp!..

[Мой Баку]

Cavan


Eyvanımız ucadır,
Nökərlərim xocadır,
Niyə məndə durmusan?
Mənim hara qocadır?!

Qabaq dişim tökülüb,
Azılarım sökülüb,
Mənə qoca deməzlər,
Bir az belim bükülüb!

Sözün məni yaralar,
Ürəyimi paralar,
Saqqalım ağardısa,
Həna qoysam qaralar!

Isticə lavaşım var,
Hər gecəyə aşım var,
Demə, dədəm yerdəsən,
Ancaq əlli yaşim var!

Getmə, getmə, a dilbər!
Məni etmə mükəddər,
Özümü yüz cavana
Eyləmərəm bərabər!..

Getmə, getmə, amandır!
Ürəyim dolu qandır,
Zahirdə qocaldımsa,
Könlüm hələ cavandır!

[Мой Баку]

Barakallah


Sən beləsənmiş, balam, ay barakallah səne!
Fisq imiş əmrin taman, ay barakallah səne!

Doğru imiş, şairin olmaz imiş məzhəbi,
Kafir olurmuş bütün mirzələrin eğləbi,
Ləğvu əbəs mətləbi, ləhvü ləəb məşrəbi,
Şuğlü qəzet, teleqram, ay barakallah səne!

Ay adama oxşamaz, bir üzünə baxsana!
Bomboz olub saqqalın, rəngü həna yaxsana!
Mömin olub, bir üzük barmağın taxsana!
Ta ki, desin xasü am: ay barakallah səne!

Yox xəbərin, binəva, hiç özündən sənin,
Lap malaqanlıq yağır girdə gözündən sənin,
Doğrusu, mən ürkmüşəm bəzi sözündən sənin…
Vermərəm artıq salam, ay barakallah səne!

Heyf qapanmış sənin dideyi-həqbinlərin,
Mənzilinə yığmısan partretin cinlərin,
Gözlərinə çapmayır yoxsa bu bidinləri -
Surəti hər sübhü şam, ay barakallah səne!

Əqlin azıb, ay yazıq, boşlamısan karını,
Cümlə dəyişdirmisən kürkünü, paltarını,
Çəkmə, qaloş geymisən, pozmusan ətvarını,
“Filükə filül-həram”, ay barakallah səne!
Ağzına olsun qadam, ay barakallah səne!

[Мой Баку]

Bəxtəvər


Oğlumuz, ay Xansənəm, bir yeke pelvan imiş!
Bəxtəvər olsun başın, bəxtimiz oğlan imiş!

Durmuş idim küçədə, bir də nə gördüm, həman
Ağrısını aldığım Feyzi gəlir lap piyan,
Çatcaq urub bir qoca saili, qusdurdu qan,
Gözlərinə döndüyüm sanki bir aslan imiş,
Bəxtəvər olsun başın, bəxtimiz oğlan imiş!

Sən öləsən, qoy hələ olsun əməlli cəvan,
On beşə çatsın yaşı, cürətin etsin əyan,
Bir qoçu olsun bu kim, aləmə salsın fəğan,
Hər kəs ona söyləsin: Rüstəmi-dastan imiş!
Bəxtəvər olsun başın, bəxtimiz oğlan imiş!

Yaxşı olub mən bunun bəxtini çöndərmədim,
Bir para pis işlərə fikrini döndərmədim,
Qonşumuzun oğlu tək məktəbə göndərmədim,
Doğrusu, məktəb demək guşeyi-zindan imiş!
Bəxtəvər olsun başın, bəxtimiz oğlan imiş!

Məktəbə getsəydi bu, boylə qalırdı məgər?
Dərs ilə olmazdımı bir ala-gic dəngəsər?
Axşamacan mırt-mırt, heyvərəlik, əlhəzər!
Məktəbə məxsus olan hərzəvu-hədyan imiş!
Bəxtəvər olsun başın, bəxtimiz oğlan imiş!

Həm də olurdu uşaq dərs ilə bədetiqad,
Məzhəbə rəxnə vurub, dinə salırdı fəsad,
Dininə, ayininə etməz idi etiqad,
Oğlumuzun, şükr kim, zatı müsəlman imiş!
Bəxtəvər olsun başın, bəxtimiz oğlan imiş!

Nəslimiz insan imiş!
Elmü ədəb qan imiş!
Baisi-xizlan imiş!
Doğrudan, ay Xansənəm,
Can sənə qurban, Sənəm,
Nəslimiz insan imiş!..

[Мой Баку]

Ax!...


Ax!.. necə kef çəkməli əyyam idi,
Onda ki, övladi-vətən xam idi!

Öz həqi-məşruni bilməzdi el,
Çöhreyi-hürriyətə gülməzdi el,
Gözlərini bir kərə silməzdi el,
Qəztəyə, jurnalə əyilməzdi el,
Daim eşitdikləri övham idi,
Ax!.. necə kef çəkməli əyyam idi!

Ölkədə bunca yox idi eybcu,
Neyləridiksə görünürdü niku,
Xəlqdə didarımızə arizu,
Bizdə var idi nə gözəl abiru,
Hörmətimiz vacibi-islam idi,
Ax!.. necə kef çəkməli əyyam idi!

Millətə çatdıqca qəm, əyyaş idik,
Hakimə yar, amirə qardaş idik,
Qibleyi-taətgəhi-ovbaş idik,
Harda aş olsaydı, ora baş idik,
Hər gecə, hər gün bizə bayram idi,
Ax!.. necə kef çəkməli əyyam idi!

Gərçi riya idi bütün karımız,
Kar ilə bərək idi kirdarımız,
Leyk həman var idi miqdarımız,
Höccət idi hər kəsə gövtarımız,
Xəlqin işi bizlərə ikram idi,
Ax!.. necə kef çəkməli əyyam idi!

Eybimizi çulğalamışdı əba,
Hər nə gəlirdi boşalırdı qaba,
Kim nə qanırdı, - nədi zöhdü riya?
Naxoşa xaki-dərimizdən şəfa,
Söməəmiz kəbeyi-ehram idi,
Ax!.. necə kef çəkməli əyyam idi!

Bizlər idik xəlqin inandıqları,
Piri-hidayət deyə qandıqları,
Nur görürlərdi qarandıqları,
Bizdə idi cümlə qazandıqları,
Kim bize pul vermese bednam idi,
Ax!.. necə kef çəkməli əyyam idi!

Indi adamlar deyəsən cindilər,
Cin nədi, şeytan kimi bidindilər,
Lap bizi ovsarladılar, mindilər,
Ay keçən əyyam, olasan indilər!..
Onda ki, övladi-vətən xam idi!
Ax!.. necə kef çəkməli əyyam idi!

[Мой Баку]

Viranə Şəmaxidə mənə gənc tapılmaz


Viranə Şəmaxidə mənə gənc tapılmaz,
Bir gənc bu viranədə birənc tapılmaz.

Pistani-sənəmtək iki limu ələ keçməz,
Bir ğəbğəbi-dilbər kimi parinc tapılmaz.

Rux tutmağa dərgahına bir şah bulunmaz,
Fərzini-xirəd seyrine şətrənc tapılmaz.

Bu bağdə bir növgüli-bixar görünməz,
Bu bəzmdə bir dilbəri-biğünc tapılmaz.

Bu xaneyi-şəşdərdə iki kəb atılmaz,
Bu təxteyi-heyrətdə şeşü pənc tapılmaz.

Tərsadə pəriruy gözəl çoxdu və lakın
Səntək gözəl, ey dilbəri-Gürgənc, tapılmaz.

Şirin söz ilə saldı o ahuni kəməndə,
Sabir kimi bir rindi-süxənsənc tapılmaz.

[Мой Баку]

Qoyma gələ, saqiya, zahidi meyxanəyə


Qoyma gələ, saqiya, zahidi meyxanəyə,
Dönməyə meyxanəmiz məscidi-viranəyə

Urma gireh zülfünə, eylə həzər, ey sənəm!
Oxşamasın şəkldə səbheyi-səddanəyə.

Hirz ilə, əfsun ilə olmaz ilaci-cünun,
Eşq sözündən səva söz demə divanəyə.

Badeyi-təlx içrə bu nəşəyi-şirin nədir?
Yoxsa qoyub dilbərim ləb ləbi-peymanəyə?

Şimdi ki, üzdün əlin zülfi-pərişandən,
Barı gəl izhar qıl dərdi-dilin şanəyə.

Şəmi də yaxmaqdadır atəşi-sevdayi-eşq,
Şöleyi-pərtövfüruz xasmı pərvanəyə?

Sabir o cennetrüxün kəndümi-xalin görüb,
Az qalıb Adəm kimi aldana bir danəyə.

[Мой Баку]

Məftuni-səri-zülfüne qüllab gərəkməz


Məftuni-səri-zülfüne qüllab gərəkməz,
Rəncuri-ləbi-ləlinə innab gərəkməz.

Məhrabə sücud ətmərəm, ey qibleyi-məqsud,
Qashın görənə səcdeyi-mehrab gərəkməz.

Aç zülfünü, divanələri bir yerə yığma,
Bu firqəyə cəmiyyəti-əsbab gərəkməz.

Yatma xəmi-zülfündə nigarın belə rahət,
Ashiqlərə, ey xəstə könül, xab gərəkməz.

Mən nəsheyi-ləli-ləbi-canan ilə məstəm,
Saqi, mənə minbəd meyi-nab gərəkməz.

Hicrində rəvadir ciyərim qanı tökülsün,
Çeshmindən axan qətreyi-xunab gərəkməz.

Sirab eləyib ləli-ləbin Sabiri, ey shux,
Təbdari-qəm-eshqinə qəndab gərəkməz.

[Мой Баку]

Kuyini xunabeyi-çeshmimlə nəmnak eylərəm


Kuyini xunabeyi-çeshmimlə nəmnak eylərəm,
Kipriyimlə asitanın gərdini pak eylərəm.

Ta ki, gördüm sağəri səhbadə əksi-surətin,
Ömrlərdir ki, cəhanda xidməti-tak eylərəm.

Eshqini asan bilirdim, çəkdi ish risvalığa,
Shimdi risvayi-cəhan oldum, nədən bak eylərəm?

Boynuma saldım o ziyba tələtin zülfi-kəcın,
Türfə caduyəm, füsuni-mari-Zöhhak eylərəm.

Vəslə ümmid olsa, hicrində bu cari ünsürü,
Əshki-çeshmim seylinin mövcündə xashak eylərəm.

Urma shanə zülfünə, narahat etmə könlümü,
Zülfünə dəydikcə shanə könlümü çak eylərəm.

Sabira, torpağa saldı sayə rəna dilbərim,
Gər mələk olsam da, labüd səcdeyi-xak eylərəm.

[Мой Баку]

Ol qəd1er cövr ət mənə ah etmək imkan olmasın!

Dərdi-eshqin qəsdi-can etdisə, mən həm shakirəm,
Istərəm cismimdə dərs olsun, dəxi can olmasın!

Qoyma əğyar eyləsin kuyində cövlan, ey pəri!
Əhrimənlər maliki-mülki-Süleyman olmasın!

Atəshin ruyində əfitək yatıb geysulərin,
Türfə cadudur ki, mar atəshdə suzan olmasın!

Derlər, ashiqküsh nigarım qətlimə amadədir,
Allah, allah, bir səbəb qıl kim, peshiman olmasın!

Mübtəlayi-dərdi-eshqəm, əl götür məndən, təbib!
Eylə bir tədbir kim, bu dərdə dərman olmasın!

Sabira, ümmidi-vəsl ilə qəmi-hicranə döz,
Hansı bir müshküldi kim, səbr ilə asan olmasın?!

[Мой Баку]

Hər səri-müydə min aşiqi-nalanın var


Hər səri-müydə min aşiqi-nalanın var,
Məgər, ey ş1ux ki, bir cismdə min canın var?

Leyliyə Qeys olur aşiq, sənə min-min Leyli,
Axtarırsan yenə bir aşiq, əcəb qanın var!

Xahişin tərki-dilü can idi, mən həm etdim,
Söylə, ey yar, görüm şimdi nə fərmanın var?

Eyd-əzhadə qoyun kəsmə, boyun qurbanı,
Aşiqi-zar kimi kəsməyə qurbanın var.

Suzi-binaleyi pərvanəni gör, ey bülbül,
Səhni-gülzarda ancaq əfğanın var.

Həm mərəz çarəsini eyləmək asandı, təbib,
Mərəzi-eşqə nə tədbir, nə dərmanın var?

Sabira, qərq edər axır səni bu səyli-bəla,
Olma qafil belə kim, dideyi-giryanın var.

[Мой Баку]

Gər istəsən ki, fitneyi-aləm oyanmasın


Gər istəsən ki, fitneyi-aləm oyanmasın,
Dövri-qəmərdə əqrəbi-zülfün dolanmasın,

Göstər çəməndə nərgisə hər sham gözlərin,
Ta sübh olunca xabi-ədəmdən oyanmasın.

Yox məndə tab vəslinə, göstərmə ruyini,
Pərvanə shəmi görsə, nə mümkündü yanmasın.

Kuyin rəqibə məskən olub, gəlmərəm dəxi,
Nə görməsin gözüm və nə könlüm bulanmasın.

Sirri-dəhanini demə naəhl zahidə,
Qoy bixəbər qalıb belə əsrari qanmasın.

Canım çıxar çıxanda xətin gülüzardə,
Eylə xətin tərash, qoy ömrüm uzanmasın.

Derlər, nəvidi-vəsl verib yar Sabirə,
Xam olmasın, bu mətləbə hərgiz inanmasın.

[Мой Баку]

Xümsi şərabi Seyyidə saqi verib dedi


Xümsi şərabi Seyyidə saqi verib dedi:
Sabir fəqirdir, yetər ancaq zəkat ona.

[Мой Баку]

Tərbiyə


Ümmətim rəhnüması tərbiyədir,
Millətin pişvası tərbiyədir.

Tərbiyətlə keçir ümuri-cəhan
Hər işin ibtidası tərbiyədir.

Valideynin, təbii, övlada
Nəzəri-etinası tərbiyədir.

Çünki övlad nəmeti-həqdir,
Şükri-həqqin ədası tərbiyədir.

Necə kim, bir ədibi-mumtazın,
Dərsi-hikmətədası tərbiyədir.

Cahılın də zavallı övlada
Şiveyi-narəvası tərbiyədir;

Öyrədir tiflə sui-əxlaqı,
Qaliba, müddəası tərbiyədir.

Tərbiyət elmsiz deyil məqbul
Ki, onun müqtəzası tərbiyədir.

[Мой Баку]

Təbabət


- Sərmayeyi-irfanı nasıl kəsb edər insan?
- Təhsili-ülum ilə olur rütbeyi-irfan!
- Elm isə olur hanki məkandan bizə vasil?
- Məktəbdə kitab ilə olur səylə hasil!
- Ənvai-kütüb buldu nə mərkəzdə təzayid?
- Ol mətbəədən aləmə bəxş etdi fəvayid!
- Kəşf oldu kimin sayeyi-səyində bu sənət?
- Göstərdi Hutenburq bu sənətdə məharət!
- Kafi olub icrası üçün sərvəti-barı?
- Məfluk olub icarəyə varınca bu şiarı!
- Yetdi necə bəs mövqei-ikmalə bu sənət?
- Etdi iki sərvətli zəvat ilə şərakət!
- Şirkətlə məgər boyləcə müşkül olur asan?
- Şirkətdədir icrayi-əməl, nəfi-firavan!
- Etsək nə olur biz də belə şirkətə iqdam?
- Sus, söylə bizə təfriqeyi, ta edək əncam!..

[Мой Баку]

Sabiri-şeyda ki, tərki-şəri Şirvan eylədi


Sabiri-şeyda ki, tərki-şəri Şirvan eylədi,
Bülbülə bənzərdi kim, meyli-gülüstan eylədi,
Min üç yüz birdə hicrətdən sora meymun ili,
Axırı-şəvvaldə əzmi-Xorasan eylədi…

[Мой Баку]

Səttərxana


Hali-məczubim görüb, qarə demə divanədir,
Nareyi-shüridəmi zənn etmə bir əfsanədir,
Shairəm, təbim dəniz, sheri-tərim dürdanədir,
Bəhcətim, əyshim, sürurim, vəcdim, əhrararənədir,
İncizabım cürəti-mərdaneyi-mərdanədir,
Afərinin himməti-valayi-Səttarxanədir.
Ta ki millət məcməin Tehranda viran etdilər,
Türklər Səttar xan ilə əhdü peyman etdilər,
Zülmü istibdadə qarshı nifrət elan etdilər,
Millətə milliyətə can nəqdi-qurban etdilər,
Ayeyi-Zibhi əzim itlaqi ol qurbanədir,
Afərinin himməti-valayi-Səttarxanədir.
Həq mədədkar oldu Azərbaycan etrakına,
Ali-Qacarın protest ətdilər Zöhnakina,
Ol shəhidanın səlam olsun rəvani-pakına
Kim tökülmüsh qanları Təbrizü Tehran xakına
Onların cənnət deyildir mənzili ayə nədir?
Afərinin himməti-valayi-Səttarxanədir.
İshtə Səttarxan, baxız,bir növ iqdimat edib,
Bir vəzirü shahı yox, dünyanı yeksər mat edib,
İrzi-islamı, vətən namusunu yüz qat edib,
Hörməti-heysiyyəti-milliyətin isbat edib,
İndi dünyanın təvəccöh nöqtəsi İranədir,
Afərinin himməti-valayi-Səttarxanədir.
İshtə Səttarxan,baxız,İranı ihya eylədi,
Türklük, iranlılıq, təklifin ifa eylədi,
Bir rəshadət, bir hünər göstərdi, dəva eylədi,
Dövlətin bir əynini dünyada risva eylədi,
Qaçmayıb pərvanətək oddan, demə pərvanədir,
Afərinin himməti-valayi-Səttarxanədir.
Afərin təbriziyan, etdiz əcəb əhdə vəfa!
Düstü düshmən əl çalıb eylər sizə səd mərhəba!
Çox yasha, dövlətli Səttarxan, əfəndim, çox yasha!
Cənnəti-əladə Peyğəmbər sizə eylər dua,
Çün bu xidmətlər bütün islamədir, insanədir,
himməti-valayi-Səttarxanədir.

[Мой Баку]

Sən piri-cəhandidəsən, ey Seyyidi-sərkar


Sən piri-cəhandidəsən, ey Seyyidi-sərkar,
Məndən çək əlin, eylə gilən pir ilə rəftar!
Olmaz sənə qismət dəxi bu dövləti-didar,
Bundan sora hicrimdə ciyərqan olacaqsan!

Aşıq mənə bir mən kimi ziyba gərək olsun,
Mail gülə bir bülbüli-şeyda gərək olsun.
Səndə bu işə səbrü şəkiba gərək olsun.
Amma, bilirəm, səbr evi viran olacaqsan!

[Мой Баку]

Söz


Ey söz, nola dersəm sənə xürşidi-səmavat,
Səndən alıyor nurü ziyayi həmə zərrat.

Bir nuri-həqiqətsən, edib həq səni nazil
Kim, bəxş edəsən gülşəni-nasütə füyüzat.

Gəh lövhdə məstur, qələmdən gəhi cari,
Gəh ərşdə misbah, gəhi fərşdə mişkat.

Sübhi-əzəlidən uzun etdikdə təcəlli,
Məhv oldu cəhanı bürüyən dudeyi-zülmat.

Olmuş bütün ərbabi-nəzər aşiqi-hüsnün,
Təniri-üsyan eyləyir ərbabi-kamalat.

Bir möhibəyi-lütfi xudasən ki, həqiqət,
Insanlar edir zatın ilə fəxrü mübahat.

Sərkəşləri həp taətə məcbur ediyorsan,
Təsiri-nüfüzünla ərir sanki cəmadat.

Ey bariqeyi-fikr, əya leməyi-vicdan!
Ey şəşəeyi-qəlb, əya nuri-xəyalat!

Növi-bəşərə tərbiyə bəxş olduğun üçün -
Gər dənsə səzadır sənə ümmul-ədəbiyyat.

Sənsən füsəhayi-ərəbı eylədin ilzam,
Izhar bəlağətlə, əya nuri-məqamat.

Vicdanü dili-Sabirə nəşr eylə füyuzin,
Ta kim, bitə könlündə rəyahini-kəmalat.

[Мой Баку]

Ruhum!..


Ruhum, ey şahbazi-ülviyyət,
Himmətimtək fəzadə pərvaz et!
Uç!Uç! Övci-səmadə pərvaz et!
Təngnayi-bədəndə var xiffət.

Şiyani-bədəndə etmə qərar,
Yanma sən də mənim kimi narə!
Bulamazsan məlalimə çarə!
Sıxılırsan, lətifsən, zinhar!

Boşla bu cismi, cism mən deyiləm;
Sana müşkül olursa hicranım -
Mən sənin, sən mənim dilü canım,
Mən sənin kəndinəm, bədən deyiləm!

Hara getsən səninlə mən də varam,
Şu bədəndə fəqət əsirsiz, zar,
Ölməyimlə sevinməsin eğyar, -
Aləm olduqca mən dəxi duraram!

Bir səfa bulmadıq bu aləmdə,
Başqa bir aləmə varıb gedəlim;
Bir ovuc xaki xakə tərk edəlim
Mədfəni-şumi-ali aləmdə!

Mən gedərsəm, var olsun amalım!
Yaşasın-şəhriayi-hürriyyət!
Yaşasın-şəhriayi-hürriyyət!
Mən gedərsəm, var olsun amalım!..

[nikowka]

İki sevgi ...              (Telebelik illerimde her gun eşitdiyim şeir..)

gözəl qız, sən saf susan,


iki qəlb arzususan.
mənsə səni sevirəm
susuzluğun od vurub köz kimi yandırdığı
dodaq su sevən kimi.
o isə səni sevir,
rahatca bardaş qurub,
-kabab üstən sərin su pis olmaz-deyən kimi.
gözəl qız, sən işıqsan,
yurduma yaraşıqsan.
mənsə səni sevirəm
iynənin ucu boyda
işığa həsrət qalan göz işıq sevən kimi.
o isə səni sevir,
bir şən mağarda, toyda,
işıqlardan yaranmış yaraşıq sevən kimi.
danış, ucalsın səsin,
qısılmasın nəfəsin.
mən ki səni sevirəm
bakıdan, daşkəsəndən
gələn bir səda kimi,
səs kimi,
qüdrət kimi.
o isə səni sevir,
gizli deyil ki, səndən,
bir otaq küncündəki qəmli sükunət kimi.
bu mən, bu o, bu da sən,
de görək nə deyirsən!
amma yaxşı fikir ver bu iki məhəbbətə.
daha heçnə demirəm.
nöqtə, nöqtə və nöqtə...


Əli Kərim.....

[Мой Баку]

Sərhesab


Səs ucalaşdı1, qoymayın!
Millət oyaşdı1, qoymayın!
Rişteyi-dərsə, məktəbə…
Cümlə dolaşdı1, qoymayın!
Iş yavalaşdı1, qoymayın!

El uyuşub azanlara,
Gündə qəzet yazanlara,
Od vurulub qazanlara,
Qaynadı, daşdı1, qoymayın!
Həddindən aşdı1, qoymayın!

Tərk eləyin cavanları, -
Zərrəcə yoxdu qanları,
Sözləri doğru isə də,
Başları saşdı, qoymayın!
Çöhrə təraşdı, qoymayın!

Sehri, füsunu xoşlayın,
Şairi, şeri boşlayın,
Məktəb ilə bu firqənin
Bağrı badaşdı, qoymayın!
Nikbəti var, səsin kəsin!
Qarğa, dolaşdı, qoymayın!
Çox pis ulaşdı, qoymayın!

Kafir olub, vurun, vurun!
Rişteyi-ülfətin qırın!
Yazdığı şərini cırın!
Dinə sataşdı, qoymayın!
Küfrə bulaşdı, qoymayın!

Əqli, şüuri, fəhmi yox,
Irzu həyadə səhmi yox,
Məzhəbi, dini, rəhmi yox,
Işləri yaşdı, qoymayın!
Lap danabaşdı, qoymayın!
Qırıldı qaşdı, qoymayın!
Gözdən uzaşdı, qoymayın!

[Мой Баку]

Səradən bir dəli şeytan deyər: insanlar, insanlar!


Səradən bir dəli şeytan deyər: insanlar, insanlar!
Nədir dünyanı dutmuş elmlər, irfanlar, insanlar!

Qanan kim, qandıran kim nəşri-irfan eyləyən kimdir?
Sizi irşad edir görmürsünüz fəttanlar, insanlar!?

Ədəbdən, elmdən gər feyziyab olsa əvamünnas,
Düşər şənü şərəfdən mollalar, işanlar, insanlar!?

Ayılmış rəncbərlər, almaq istər həqqi-məşruin,
Nə yerdə qalmısız bəylər, ağlar, xanlar, insanlar!?

Mühərrirlər, müfəttinlər usanmazlar, utanmazlar,
Yazarlar hərzələr, əfsanələr, hədyanlar, insanlar!

Şərarətdən çəkib əl, xeyrə mail olmayın bir dəm,
Kəsin başlar, alın canlar, tökün min qanlar, insanlar!

Bəşərsiz, siz qan tökmək təbiidir, cibillidir,
Bu fitrətdən uzaqdır, şübhəsiz, şeytanlar, insanlar!

Deyilmi heyf dillərdən qubari-cəhl məhv olsun?
Neçin hər gündə qandan qopmasın tufanlar, insanlar?

Dəmadəm nəfsi-əmmarə deməkdə “uqtulul-ixvan”,
Neçin salım qala başlar, bədənlər, canlar, insanlar?

Cəhalət pərdəsin çak etməyin, onda görərsiz kim,
Səradır cismlər, həm nəfslər, şeytanlar, insanlar!..

[Мой Баку]

Rədd ol qapıdan, ağlama zar-zar, dilənçi!


Rədd ol qapıdan, ağlama zar-zar, dilənçi!
Vaqqıldama bayquş kimi, idbar dilənçi!

Bu məclisimiz məclisi-ehsandır əgərçi,
Düzdüklərimiz neməti-əlvandır əgərçi,
Ehsan füqəra kəsləri sayandır əgərçi,
Bir adəti-irsiyyəti dəxi var, dilənçi!
Rədd ol qapıdan, ağlama zar-zar, dilənçi!

Dövlətliləriz, məqsədimiz eysu səfadır,
Mehmanlarımız büsbütün ərbabi-qinadır,
Kökdür, yekədir, boynu yoğundur, nücəbadır,
Bəydir, ağadır, ağzı duali üləmadır,
Bişmişlərimiz min cürə ləzzətli qidadır,
Dikmə gözünü mətbəxə, biar dilənçi!
Rədd ol qapıdan, ağlama zar-zar, dilənçi!

Dəxli bizə nə boşda qalıb dəsti-sualın?!
Yainki acından mələşir əhlin, əyalın?!
Bax, bax, necə çirkindir o mənhus cəmalın!
Hax-tuf üzünə, surəti murdar, dilənçi!
Rədd ol qapıdan, ağlama zar-zar, dilənçi!

Dövlətli neçin sərf edib öz bəzlü səxasın,
Əyanı qoyub, doydura şəhrin füqərasın?
Töksün görüm allah üzünün şərmü həyasın!
Əl çək yaxamızdan, itil, idbar dilənçi!
Rədd ol qapıdan, ağlama zar-zar, dilənçi!

Bir dəfə fəqir olduğunu anla da, zinhar,
Dövlətlilərin bişmişinə olma həvəskar,
Yoxsa yeməyə bir zadın, öl, canını qurtar!
Etmə bu qədər bizlərə azar, dilənçi!
Rədd ol qapıdan, ağlama zar-zar, dilənçi!

Fəqr əhli qənilərlə mülaqat edə bilməz,
Dövlətliyə insanlığın isbat edə bilməz,
Dövlətli fəqir ilə müsavat edə bilməz,
Nöqsan gətirər şəninə bu kar, dilənçi!
Rədd ol qapıdan, ağlama zar-zar, dilənçi!

[Мой Баку]

Oxutmuram, əl çəkin!


Oğul mənimdir əgər, oxutmuram, əl çəkin!
Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Gərçi bu bədbəxt özü elmə həvəskardır,
Kəsbi-kamal etməyə səyi dəxi vardır,
Məncə bu işlər bütün şiveyi-küffardır,
Dinə zərərdir, zərər, oxutmuram, əl çəkin!
Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Bəs ki, uşaqdır hələ, yaxşı-yaman sanmayır,
Elmin əbəs olduğun anlamayır, qanmayır,
Sair uşaq kimi hər sözə aldanmayır,
Eyləyir ömrün hədər, oxutmuram əl çəkin!
Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Eyləmərəm rəhm onun gözdən axan yaşına,
Baxsın özündən böyük öz qoçu qardaşına,
Ölsə də verməm rıza şapqa qoya başına,
Kafir ola bir nəfər, oxutmuram əl çəkin!
Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Uşaq mənimdir, baba, dəxli nədir sizlərə?
Kim sizi qəyyum edib hökm edəsiz bizlərə?
Yatmaram əsla belə dinə dəyər sözlərə!
Bir kərə qan, müxtəsər, oxutmuram el cekin!
Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Qoysanız öz oğlumu mən salım öz halimə,
Sənətimi öyrədib, uydurum əhvalimə,
Dün bu oxutmaq sözün ərz elədim alimə,
Söylədi : ”haza kəfər…”, oxutmuram əl çəkin!
Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Bəsdi, cəhənnəm olun, bunca ki, aldatmısız,
Indi beş ildir tamam dinimə əl qatmısız,
Sevgili övladımı kafirə oxşatmısız,
Duydum işin sərbəsər, oxutmuram əl çəkin!
Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Satmaram öz əqlimi siz kimi laməzhəbə,
Razıyam oğlum gedə qəbrə, - nə ki məktəbə!
Məktəb adın çəkməyin, - mələbədir, mələbə!..
Əlhəzər, ondan həzər, oxutmuram əl çəkin!
Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Bəsdir o bildikləri, kaş onu da bilməsə!
Canıma olsun fəda bir də üzü gülməsə!
Ta ki, o zehnindəki fikrləri silməsə,
Sanma ola bəxtəvər, oxutmuram, əl çəkin!
Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Fikrimi verməm əbəs siz kimi nadanlara,
Sövq edəsiz oğlumu bir para hədyanlara,
Çünki xəyanətçisiz cümlə müsəlmanlara,
Mənzilınizdir səqər, oxutmuram, əl çəkin!
Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!
Dinə zərərdir, zərər, oxutmuram, əl çəkin!

[Мой Баку]

Məmdəli deyir ki


Rusiyyə diplomasyasına bağladım ümid,
Zənn eylədim ki, dərdimə bundan dəva olur;
Umudum ki, şah edər məni Iranıma yenə,
Gec-tez nasıl olursa da kamim rəva olur;
Xassə nəzərdə vardı Potsdam görüşməsi,
Bundan əmin idim ki, mənə etina olur;
Lakin mənim bu fikrlərim xam imiş bütün…
Söz yox, müxəbbətin işi boş xülya olur,
Rusiyyə sanki şahlığıma olmadı riza,
Almanya diplomasyası şayəd riza olur,
Tərk eylədim bu xatirə Rusiyyə mülkünü,
Artıq Frankfurtda işim cabəca olur…

[Мой Баку]

Mühavirə


- Qafqaz əhli üç il ərzində nə əmal eylədi?
- Məktəbə hər yərdə onlar hümmət ibzal eylədi!
- Mərhəba1! Səd Mərhəba!..
- Bəs bu az müddətdə məktəblər qapandı ya nədən?
- Həp çocuqlar dövreyi-təhsili ikmal eylədi!..
- Mərhəba! Səd Mərhəba!..

[Мой Баку]

Kəndli deyir ki:


Bakıda nafiz ikən əllıdən artıq üləma, -
Rəməzan eydini tək bircə gün elam etdi;
Yenə az-çox bərəkət varsa bizim qəryədədir,
Iki alım hərəsi bir günü bayram etdi.